×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza

dr med. Dominika Wnęk, dietetyk

Ze wszystkich niedoborów pokarmowych najpowszechniej występuje właśnie niedobór żelaza. Najczęstszą konsekwencją niedoboru żelaza jest niedokrwistość. Niedokrwistość to stan, w którym dochodzi do zmniejszenia stężenia hemoglobiny, liczby krwinek czerwonych (erytrocytów) oraz wskaźnika hematokrytowego poniżej normy. Szacuje się, że około 1,5–1,8 mld osób na świecie ma niedokrwistość z niedoboru żelaza. Według danych WHO niedobór tego pierwiastka dotyczy 5% populacji, 20% kobiet miesiączkujących oraz 30–40% dzieci w krajach rozwiniętych.


Fot. pixabay.com

Przyczyny niedoboru żelaza

Główne przyczyny niedoboru żelaza to:

  • utrata krwi: z powodu obfitych miesiączek, na skutek urazu (lub po zabiegu operacyjnym); może ona dotykać także wielokrotnych dawców krwi
  • zwiększone zapotrzebowanie przy jednoczesnej niewystarczającej podaży lub upośledzonym wchłanianiu: z taką sytuacją można mieć do czynienia w okresie ciąży i laktacji, u wcześniaków oraz w okresie dojrzewania
  • upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego: może być spowodowane resekcją żołądka lub jelita oraz chorobą Leśniowskiego i Crohna; a także zmniejszoną kwaśnością soku żołądkowego, dietą ubogobiałkową oraz bogatą w szczawiany, fosforany, fityniany i taniny
  • niedobór w diecie, np. przy nieprawidłowo zbilansowanej diecie wegetariańskiej.

Fizjologia żelaza

Żelazo zaliczane jest do mikroelementów ze względu na małe dzienne zapotrzebowanie i niewielką ilość w organizmie człowieka. Żelazo uczestniczy w transporcie i magazynowaniu tlenu w tkankach. Bierze także udział w wielu przemianach metabolicznych ustroju, m.in. w syntezie i katabolizmie niektórych hormonów, wytwarzaniu związków bogatoenergetycznych czy syntezie kolagenu.

Organizm dorosłego, zdrowego człowieka zawiera 3,5–4,2 g żelaza, z czego około 3 g są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Największa ilość żelaza, bo aż 60–70%, pozostaje związana w hemoglobinie krążących erytrocytów.

Dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza

W wielu przypadkach niedokrwistość z niedoboru żelaza wymaga leczenia przyczynowego oraz zastosowania suplementacji odpowiednimi dawkami żelaza. Należy jednak podkreślić, że nie zaleca się suplementacji bez wcześniejszej konsultacji lekarskiej i ustalenia przyczyny niedokrwistości. Takie postępowanie może sprawić, że przeoczy się rzeczywistą chorobę, co może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Suplementację, przepisaną przez lekarza, wspomaga się jednak odpowiednią dietą uwzględniającą produkty bogate w żelazo.

Produkty bogate w żelazo
mięso i przetwory mięsne wołowina, cielęcina, baranina, gęś, kaczka, królik, wędliny podrobowe: kaszanka, pasztet, pasztetowa, salceson
podroby mięsne wątroba wieprzowa, wołowa, cielęca, drobiowa
ryby łosoś, makrela, sardynka, śledź oraz dorsz wędzony, makrela wędzona, pikling, sardynka w pomidorach, sardynka w oleju, tuńczyk w wodzie, tuńczyk w oleju
jaja żółtko jaja kurzego, jajko na twardo, jajko na miękko, jajko sadzone, jajecznica
produkty zbożowe chleb żytni razowy z soją i słonecznikiem, chleb żytni razowy, chleb żytni pełnoziarnisty, pumpernikiel, chleb chrupki, chleb graham, bułki grahamki, otręby pszenne, płatki owsiane, płatki żytnie, kasza jaglana, kasza gryczana, kasza pęczak, ryż brązowy
nasiona i ziarna dynia, słonecznik, sezam, mak
orzechy zwłaszcza pistacjowe, laskowe, arachidowe, migdały, włoskie, wiórki kokosowe
warzywa boćwina, bób, brokuły, brukselka, burak, cykoria, czosnek, fasola szparagowa, groszek zielony, kalarepa, koper ogrodowy, pietruszka liście i korzeń, por, szczaw, szczypiorek, szpinak
owoce porzeczki czarne, porzeczki białe, porzeczki czerwone, poziomki, maliny, awokado
owoce suszone morele, śliwki, figi, daktyle, rodzynki, jabłka
nasiona roślin strączkowych fasola, groch, soczewica, soja oraz kiełki soczewicy i soi
*Produkty o szczególnie dużej zawartości żelaza zaznaczono pogrubioną czcionką

Niestety, duża zawartość żelaza w produkcie nie zawsze oznacza, że jest on dobrym źródłem tego pierwiastka. Przyswajalność żelaza uzależniona jest od wielu czynników, takich jak obecność czynników hamujących i wspomagających wchłanianie, rodzaj żelaza oraz stan gospodarki żelazem danego organizmu. Substancje, które znacznie zmniejszają dostępność żelaza, to między innymi fityniany (występujące między innymi w otrębach i nasionach roślin strączkowych), niektóre polifenole (w kawie i herbacie), błonnik, a także duże ilości wapnia.

Z kolei najważniejszym czynnikiem ułatwiającym wchłanianie żelaza są duże ilości witaminy C. Dlatego porcji mięsa lub ryby zawsze powinna towarzyszyć surówka. Do kanapki z wędliną warto dodać paprykę lub pomidora. Czynnikami wspomagającymi wchłanianie żelaza są także kwasy organiczne, np. kwas cytrynowy, jabłkowy, mlekowy (obecny w produktach kiszonych).

Warzywa i owoce będące dobrym źródłem witaminy C

  • warzywa:
    brukselka, chrzan, jarmuż, papryka czerwona i zielona, natka pietruszki, szpinak, kalafior, kalarepa
  • owoce:
    porzeczki czarne, truskawki, poziomki, kiwi, cytryna, grejpfrut, pomarańcza.

Należy pamiętać, że w produktach żywnościowych istnieją dwa rodzaje żelaza: hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe, pochodzenia zwierzęcego, to żelazo lepiej przyswajalne. (przyswajalność na poziomie 15–40%). Z kolei rośliny zawierają żelazo niehemowe, którego przyswajalność jest mniejsza (1–23%).

Przyswajalność żelaza niehemowego można zwiększyć poprzez uwzględnienie kilku kwestii:
  • dodawanie do posiłków produktów bogatych w witaminę C (wymieniono w tabelce powyżej),
  • spożywanie produktów bogatych w żelazo (takich jak: nasiona roślin strączkowych, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona i orzechy, amarantus, komosa ryżowa, natka pietruszki),
  • spożywanie chleba na zakwasie i innych produktów fermentowanych, np. kapusty kiszonej, ogórków kiszonych,
  • unikanie spożywania kawy (szczególnie z mlekiem) i herbaty do posiłków i w okresie okołoposiłkowym, ze względu na zawartość tanin i polifenoli hamujących wchłanianie żelaza,
  • unikanie spożywania produktów zawierających duże stężenie wapnia (produkty nabiałowe) oraz jaj razem z posiłkiem bogatym w żelazo,
  • namaczanie i kiełkowanie produktów zawierających kwas fitynowy (głównie roślin strączkowych, np. soi, fasoli, ciecierzycy, soczewicy).

Piśmiennictwo:

Gowin E., Horst-Sikorska W.: Żelazne zapasy – komu w XXI wieku grozi niedobór żelaza? Farm. Współ. 2010; 3: 139–146
Orlicz-Szczęsna G., Żelazowska-Posiej J., Kucharska K.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza. Curr. Prob. Psychiatry 2011; 12 (4): 590–594
Artym J.: Udział laktoferryny w gospodarce żelazem w organizmie. Część I. Wpływ laktoferryny na wchłanianie, transport i magazynowanie żelaza. Postepy Hig. Med. Dośw. 2008; tom 62: 599–611
Ledwoch J.: Pacjent stosujący dietę wegetariańską. Kompendium dla lekarza rodzinnego. https://www.mp.pl/medycynarodzinna/praktyka-kliniczna/221144,pacjent-stosujacy-diete-wegetarianska-kompendium-dla-lekarza-rodzinnego [dostęp 28.04.2021]
dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.
16.03.2022
Zobacz także
  • Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci
  • Żelazo
  • Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży
Wybrane treści dla Ciebie
  • Produkty żywnościowe pomocne w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów
  • Zalecenia dietetyczne przy próchnicy zębów
  • Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z wyrównaną i niewyrównaną marskością wątroby
  • Dieta w chorobie wrzodowej
  • Niedokrwistość z niedoboru żelaza
  • Dieta bezglutenowa
  • Dieta w chorobie Alzheimera
  • Hemoglobina - co to, norma, przyczyny zmniejszonego i zwiększonego stężenia hemoglobiny
  • Niedokrwistość chorób przewlekłych
  • Dieta w chorobie refluksowej
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta