×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta w stwardnieniu rozsianym

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiple – SM) to stan zapalny ośrodkowego układu nerwowego (OUN), przejawiający się utratą otoczki mielinowej, czemu towarzyszą zaburzenia neurologiczne. Choroba najczęściej dotyka osoby miedzy 20. a 40. rokiem życia, częściej kobiety niż mężczyzn. Do tej pory nie ustalono dokładnie przyczyn stwardnienia rozsianego ani też mechanizmów prowadzących do jego powstania. Podkreśla się jednak, że ważną rolę odgrywają tu złożone interakcje między czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Dane epidemiologiczne wskazują na prawdopodobne znaczenie małego stężenia witaminy D w surowicy, palenia papierosów, otyłości w wieku dziecięcym oraz zakażenia wirusem Epsteina i Barr w rozwoju stwardnienia rozsianego.


Fot. pixabay.com

Najczęstszymi objawami SM są zaburzenia mowy i wzroku, trudności z utrzymaniem równowagi, problemy z koordynacją ruchów oraz spastyczność mięśni. Nadal nie są znane przyczyny choroby, aczkolwiek jednym z branych pod uwagę czynników jest sposób żywienia.

Rola diety w powstawaniu stwardnienia rozsianego

Skuteczności diety w stwardnieniu rozsianym jednoznacznie nie potwierdzono, aczkolwiek uważa się, że wprowadzenie właściwej terapii żywieniowej u chorych na SM, pozwala uniknąć niedoborów pokarmowych oraz może łagodzić objawy choroby oraz wpływać na efektywność leczenia farmakologicznego. Przypuszcza się także, że zaostrzenie niektórych objawów stwardnienia rozsianego może wynikać ze źle zbilansowanej diety. Zwraca się tu szczególnie uwagę na: nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych, niedobór wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz niedobór witamin antyoksydacyjnych (C, E i β-karotenu), witaminy D, B12 oraz kwasu foliowego w diecie.

Nawyki żywieniowe osób ze stwardnieniem rozsianym – czy mają wpływ na wystąpienie choroby?

Istnieją badania, które wskazują na występowanie zależności między spożywaniem niektórych produktów żywnościowych a występowaniem stwardnienia rozsianego. Część badaczy uważa, że spożycie mięsa oraz bogatotłuszczowych produktów nabiałowych przy jednoczesnym małym spożyciu ryb może się przyczyniać do występowania stwardnienia rozsianego. Podobnie małe spożycie produktów zbożowych i pieczywa może zwiększać ryzyko wystąpienia SM. Niektórzy autorzy uważają także, że spożycie mleka, ze względu na zawartość butyrofiliny, która wykazuje krzyżową immunogenność z białkiem mieliny i oligodendrocytów, może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia SM.

Inne składniki diety mogące wpływać na wystąpienie i przebieg SM

Kolejnym istotnym czynnikiem mogącym zapobiegać SM jest odpowiednie spożycie witaminy B12 i kwasu foliowego. Objawami niedoboru tych witamin są zaburzenia funkcjonowania OUN wynikające z demielinizacji mózgu i nerwów obwodowych. Niedoborom tych witamin często towarzyszy zwiększone stężenie homocysteiny uznawanej za przyczynę chorób neurodegeneracyjnych. Zwiększone stężenie homocysteiny obserwuje się u pacjentów z SM, stąd sugestia, że duże stężenie homocysteiny oraz małe stężenia folianów i witaminy B12 mogą się wiązać z ryzykiem rozwoju tej choroby.

Podobne spostrzeżenia dotyczą witaminy D. Za jej udziałem w patomechanizmie stwardnienia rozsianego przemawia kilka czynników: małe stężenie witaminy D, jej zmniejszone spożycie, ograniczona aktywność na świeżym powietrzu oraz predyspozycja do stwardnienia rozsianego związana z wariantami genetycznymi zmniejszającymi stężenie witaminy D. W badaniach zaobserwowano, że na obszarach położonych na wyższych szerokościach geograficznych (gdzie istnieje większa możliwość skutecznej syntezy skórnej wit. D) oraz w populacjach charakteryzujących się dużym spożyciem tłustych ryb morskich bogatych w witaminę D, występuje mniejsza zachorowalność na SM. Są także badania, które wskazują, że małe stężenie witaminy D we krwi oraz mała jej podaż z pożywieniem dodatnio koreluje z ryzykiem wystąpienia SM.

Z innych składników żywności korzystnych w kontekście SM należy zwrócić uwagę na konieczność zwiększenia udziału kwasów omega-3 w diecie. Kwasy omega-3, a dokładniej kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA), są niezbędne do prawidłowego rozwoju mózgu i właściwej pracy OUN. Wielu badaczy wskazuje na poprawę funkcjonowania OUN na skutek zwiększonego spożycia omega-3. Niektórzy wskazują nawet na łagodzenie objawów SM przy odpowiednim spożyciu kwasów omega-3.

Małe stężenie witamin antyoksydacyjnych może nasilać procesy związane ze stresem oksydacyjnym i powstawaniem wolnych rodników. Wolne rodniki sprzyjają procesom zapalnym, mogą uszkadzać włókna nerwowe, a co za tym idzie – sprzyjać zachorowaniu na SM. W badaniu porównującym stężenie witamin antyoksydacyjnych u osób zdrowych i osób z SM zaobserwowano znacząco mniejsze ich stężenie u osób chorych.

Podsumowując: wyniki badań dotyczących spożycia wybranych produktów żywnościowych nie są jednoznaczne, dlatego kwesta ich wpływu na ryzyko wystąpienia SM wymaga dalszych badań. Podobnie w przypadku poszczególnych składników żywności, takich jak witamina B12, foliany, witaminy antyoksydacyjne, witaminy D czy kwasy omega-3, badania dają niejednoznaczne wyniki, dlatego niezbędne jest rozszerzenie i uzupełnienie dotychczasowych obserwacji.

produkty bogate w witaminę C warzywa: brukselka, chrzan, jarmuż, papryka czerwona i zielona, natka pietruszki, szpinak, kalafior, kalarepa
owoce: porzeczki czarne, truskawki, poziomki, kiwi, cytryna, grejpfrut, pomarańcza
produkty bogate w witaminę E warzywa: natka pietruszki, papryka czerwona i zielona, kapusta
owoce: czarne jagody, nektarynki, awokado
orzechy i nasiona: migdały, orzechy laskowe, orzechy włoskie, pestki dyni, oleje roślinne
produkty bogate w witaminę B12 produkty pochodzenia zwierzęcego, produkty nabiałowe
warzywa: brokuły, brukselka, kalafior, kapusta włoska, papryka czerwona, szpinak
owoce: banan, kiwi, pomarańcza, truskawki
kasza gryczana, ryż brązowy, pieczywo żytnie, pieczywo pszenne, orzechy laskowe, orzechy arachidowe
produkty bogate w kwas foliowy warzywa zielonoliściaste: szpinak, kalafior, brokuły, szparagi, sałata, kapusta włoska
owoce cytrusowe: pomarańcze, banany
produkty bogate witaminę D jaja, dorsz, łosoś, śledź, śledź solony, makrela wędzona
produkty bogate w kwasy omega-3 ryby: makrela, szprot, łosoś atlantycki, halibut, śledź, sardynka
owoce morza: kraby, krewetki, ostrygi, homary
oleje: lniany, rzepakowy, słonecznikowy

Piśmiennictwo:

  1. Weinstock-Guttman B., Baier M., Park Y. i wsp..: Low fat dietary intervention with ?-3 fatty acid supplementation in multiple sclerosis patients. Prostaglandins Leukot. Essent. Fatty Acids 2005; 73: 397–404
  2. Sintzel M.B., Rametta M., Reder A.T.: Vitamin D and multiple sclerosis: a comprehensive review. Neurol. Ther. 2018; 7: 59–85.
  3. Konikowska K., Regulska-Ilow B.: Rola diety w stwardnieniu rozsianym. Postępy Hig. Med. Dośw. 2014; tom 68: 325–333
  4. Pekmezovic T.D., Kisic Tepavcevic D.B., Mesaros S.T. i wsp.: Food and dietary patterns and multiple sclerosis: a case-control study in Belgrade (Serbia). Ital. J. Public Health 2009; 6: 81–87
  5. Ramsaransing G.S., Fokkema M.R., Teelken A. i wsp.: Plasma homocysteine levels in multiple sclerosis. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2006; 77: 189–192
  6. Mirzaei F., Michels K.B., Munger K. i wsp.: Gestational vitamin D and the risk of multiple sclerosis in offspring. Ann. Neurol. 2011; 70: 30–40
  7. Mahon B.D., Gordon S.A., Cruz J. i wsp.: Cytokine profile in patients with multiple sclerosis following vitamin D supplementation. J. Neuroimmunol. 2003; 134: 128–132
  8. Besler H.T., Comoglu S., Okcu Z.: Serum levels of antioxidant vitamins and lipid peroxidation in multiple sclerosis. Nutr. Neurosci. 2002; 5: 215–220
  9. 20.07.2015
dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.
13.05.2021
Zobacz także
  • Dobre i złe tłuszcze w diecie
  • Witamina B12
  • Foliany (folacyna, kwas foliowy)
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dieta w chorobie refluksowej
  • Dieta w zespole policystycznych jajników
  • Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
  • Hipercholesterolemia: Dieta na obniżenie cholesterolu - jadłospis, przepisy
  • Dieta w chorobie wrzodowej
  • Zalecenia dietetyczne przy próchnicy zębów
  • Dieta bezglutenowa
  • Dieta wspomagająca leczenie hemoroidów
  • Dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów – czy można odbudować chrząstkę stawową?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta