×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Wegetarianizm a ciąża i karmienie piersią

mgr Paulina Jamrozik
Specjalista ds. żywienia

Wegetarianizm nie jest jedynie sposobem żywienia – dieta wegetariańska wiąże się najczęściej ze specyficznym stylem życia przepełnionym ideologią. Między innymi z tej przyczyny wegetarianki, które zachodzą w ciążę, zwykle nadal stosują ten rodzaj żywienia.


Fot. pixabay.com

Oczywiste jest, że zdrowie dziecka w dużej mierze zależy od sposobu żywienia matki w okresie ciąży i karmienia piersią. Specjaliści do spraw żywienia i lekarze są zgodni, że prawidłowo zbilansowana dieta kobiety w ciąży oraz w okresie laktacji jest głównym czynnikiem środowiskowym wpływającym na poprawny przebieg ciąży, a następnie wzrost i rozwój dziecka.

Czy dieta wegetariańska matki może wpływać negatywnie na zdrowie i rozwój dziecka?

Na to pytanie nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Zależy to bowiem od typu diety wegetariańskiej stosowanej przez matkę oraz od związków wchodzących w skład poszczególnych produktów żywnościowych.

Jaki rodzaj wegetarianizmu jest rekomendowany dla kobiet w ciąży i karmiących piersią?

Analizując jakość diety wegetariańskiej, należałoby omówić wszystkie odmiany wegetarianizmu (zobacz tabelę zamieszczoną w artykule: Dieta wegetariańska). Tylko nieliczne typy diet wegetariańskich są w stanie zaspokoić potrzeby kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Terminu „wegetarianizm” nie można interpretować jednoznacznie. Dotychczasowe badania oceny stanu odżywienia oraz sposobu żywienia kobiet w ciąży i karmiących piersią koncentrują się w zasadzie na dwóch typach diety wegetariańskiej: laktowegetariańskiej oraz laktoowowegetariańskiej, nie prowadzi się natomiast oceny diet: wegańskiej i frutariańskiej w tym okresie życia, uznając je za zbyt restrykcyjne.

Liczni autorzy rekomendują diety wegetariańskie dla kobiet w ciąży oraz karmiących piersią pod warunkiem właściwego zbilansowania oraz udziału w niej jaj, mleka i jego przetworów. Mimo to wskazane jest, by stosujące te diety kobiety w ciąży i karmiące piersią pozostawały pod opieką dietetyka i lekarza. Monitorowanie indywidualnego stanu odżywienia pozwoli wykryć konieczność ewentualnego suplementowania diety składnikami odżywczymi szczególnie ważnymi w tych okresach życia (np. żelazem, jodem, cynkiem, witaminą B12 czy kwasem foliowym).

Badania wykazały małą zawartość, a nawet niedobory kwasu dokozaheksaenowego (DHA) w diecie wegetarianek. DHA to wielonienasycony kwas tłuszczowy z rodziny omega-3, zaliczany do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), których organizm nie jest w stanie sam zsyntetyzować. Kwas ten odgrywa niezwykle ważną rolę, wspomagając rozwój układu nerwowego dziecka, jak również zdolność postrzegania i koncentracji w późniejszym okresie życia.

Jak prawidłowo zbilansować dietę wegetariańską w okresie ciąży i laktacji?

Zdaniem Amerykańskiego Towarzystwa Dietetycznego (American Diet Association – ADA) wzrost i rozwój niemowląt karmionych mlekiem matek stosujących dietę wegetariańską jest prawidłowy pod warunkiem właściwego jej zbilansowania.

Za prawidłowe zbilansowanie uważa się w tym przypadku zastąpienie mięsa produktami mlecznymi, sojowymi oraz żółtkami jaj.

Przykłady zalecanych zamienników
produkt pochodzenia zwierzęcego zamiennik roślinny
mięso (drobiowe, czerwone)
ryby, owoce morza
podroby
nasiona roślin strączkowych
orzechy (laskowe, włoskie, nerkowce)
proteina sojowa
tofu twarde
nasiona słonecznika
pestki dyni
gluten
mleko (kozie, krowie) mleko ryżowe
mleko sojowe
mleko bananowe
mleko orzechowe
sok warzywny
sok owocowy
jogurt, śmietana jogurt z miękkiego tofu
śmietana sojowa
ser (kozi, krowi, owczy) płatki drożdżowe
tofu miękkie
ser migdałowy
ser orzechowy
jajka mąka ziemniaczana
mąka sojowa
tofu miękkie
nasiona sezamu
ziemniaki puree
masło extra masło sezamowe (Tahiti)
masło kukurydziane
masło orzechowe
masło z awokado
masło jaglane
oleje roślinne (oliwa z oliwek, rzepakowy, lniany)
lody lody z miękkiego tofu
lody sojowe
sorbety owocowe


Zaleca się suplementowanie niemowląt karmionych przez matki na diecie laktoowowegetariańskiej witaminą D i B12 (po uprzedniej konsultacji z dietetykiem i lekarzem). Ponadto należy prowadzić stałą ocenę zawartości wapnia, żelaza i cynku w diecie.

Trzeba pamiętać, że nie wystarczy sam wybór odpowiedniego rodzaju diety wegetariańskiej – wegetarianka powinna zmodyfikować stosowaną dotychczas dietę, uwzględniając zwiększone zapotrzebowanie kaloryczne w okresie ciąży i karmienia piersią.

Jakie są potrzeby żywieniowe kobiety w ciąży?

Ciąża jest dla kobiety specyficznym stanem fizjologicznym. Wymaga starannego doboru pożywienia i dostosowania go do potrzeb matki oraz dziecka. Zlekceważenie tych potrzeb grozi wadami rozwojowymi płodu, a ciąża może się odbić negatywnie na stanie zdrowia matki. W okresie tym zwiększa się zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko. Jest to szczególnie istotne w drugiej połowie ciąży, gdy rozwój dziecka znacznie przyspiesza i jednocześnie zwiększa się zapotrzebowanie na składniki budulcowe oraz regulujące (białko, wapń).

Przyszła mama powinna dostarczać swojemu organizmowi i rozwijającemu się dziecku białka z rozmaitych produktów pochodzenia roślinnego, aby zapewnić podaż wszystkich niezbędnych aminokwasów. Zalecane spożycie białka i wapnia to odpowiednio: 95 g i 1,2 g na dobę. Należy kontrolować spożycie pokarmów ciężkostrawnych i wzdymających (np. nasiona roślin strączkowych, grzyby, warzywa kapustne), gotowych dań garmażeryjnych oraz soli. Z kolei zwiększonemu spożyciu podlegają warzywa, owoce i produkty z mąki z pełnego przemiału.

Należy również pamiętać o odpowiedniej podaży energii. W związku z tendencją do dostarczania mniejszej ilości energii z dietą wegetariańską pojawiły się wątpliwości, czy nie wpływa to na masę urodzeniową dziecka. Wykazano jednak, że masa urodzeniowa dzieci, których matki prowadziły podczas ciąży zbilansowaną dietę wegetariańską, była zbliżona do masy urodzeniowej dzieci, których matki spożywały produkty ze wszystkich grup. Nie należy jednak zapominać, że dostarczanie organizmowi nadmiernej ilości energii w okresie ciąży również jest niekorzystne – sprzyja otyłości zarówno u matki, jak i u dziecka. W ciąży należy jeść dla dwojga, a nie za dwoje, czyli postawić na jakość, a nie na ilość. Kobieta powinna spożywać 5–6 posiłków dziennie, nieobfitych, aby nie obciążać żołądka.

Odpowiednia podaż energii nie rozwiązuje jednak problemu właściwego zbilansowania diety. W okresie ciąży i karmienia piersią znacznie zwiększa się zapotrzebowanie na wybrane witaminy i składniki mineralne. Przykładowo zapotrzebowanie na żelazo zwiększa się dwukrotnie. Pozytywne skutki niesie za sobą zastąpienie na przykład białego pieczywa pełnoziarnistym, klusek kaszą gryczaną lub jaglaną i jednoczesne wzbogacenie diety świeżymi warzywami i owocami. Najnowsze badania naukowe wykazały, że tzw. wczesne programowanie żywieniowe rozpoczyna się już od pierwszych dni ciąży. Sposób odżywiania w krytycznych okresach życia płodowego programuje niejako właściwy rozwój i zdrowie w późniejszym okresie życia.

Jeśli zależy nam, aby dziecko urodziło się zdrowe, musimy już od początku ciąży zwrócić szczególną uwagę na to, co i w jakich ilościach dostarczamy organizmowi. Dlatego też przyszła mama wegetarianka powinna być świadoma potrzeb rozwijającego się maleństwa i dostarczać z dietą właściwą ilość wszystkich składników odżywczych.

Reasumując: w okresie ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na energię, białko, tłuszcze (zwłaszcza jedno i wielonienasycone kwasy tłuszczowe), witaminy (z grupy B, D, kwas foliowy) i składniki mineralne (wapń, żelazo, cynk, jod). Większe zapotrzebowanie organizmu na powyższe składniki jest wynikiem rozwoju płodu, łożyska oraz wytwarzania i wydzielania mleka.

Czytaj także: Zasady odżywiania ciężarnych

Jakie są potrzeby żywieniowe kobiety karmiącej piersią?

Karmienie piersią uważa się za najwłaściwszy sposób żywienia dzieci i jeśli nie ma ku temu przeciwwskazań, powinno stanowić jedyne źródło pokarmu do 6. miesiąca życia. Dzieci karmione piersią są odporniejsze na zakażenia i alergie, rzadziej też chorują. Zapotrzebowanie energetyczne kobiety karmiącej piersią ulega zwiększeniu, jest nawet większe niż w okresie ciąży. Powinna ona spożywać około 500 kcal/d więcej w stosunku do zapotrzebowania sprzed ciąży. Większemu spożyciu podlega również białko (o 20–45 g/d). W okresie laktacji zwiększa się również zapotrzebowania na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), witaminy oraz składniki mineralne. Matki karmiące piersią na diecie wegetariańskiej powinny zwrócić szczególną uwagę na wystarczającą podaż witaminy B12, jej niedobór może bowiem być przyczyną zaburzeń neurologicznych u dziecka. Niektóre produkty żywnościowe są wzbogacane w składniki odżywcze, np. kwasem foliowym wzbogacany jest chleb, makaron, ryż, mąka i inne produkty zbożowe, żelazem – produkty zbożowe, witaminą D – mleko i produkty mleczne o małej zawartości tłuszczu, jodem – sól (artykuł ten oznaczony jest jako „sól jodowana”, należy ją jednak spożywać w ograniczonej ilości). Podczas komponowania posiłków trzeba wykorzystywać w szerokim zakresie produkty nabiałowe, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych, orzechy, oleje roślinne oraz warzywa i owoce.

Zwiększa się również zapotrzebowanie na płyny – zaleca się spożywanie niskosodowej wody niegazowanej. Podczas karmienia piersią niewskazane jest spożywanie produktów zawierających substancje, które mogą przenikać do mleka i działać drażniąco na przewód pokarmowy niemowlęcia (np. papryka, pieprz, musztarda, mocna kawa i herbata). Z tych samych przyczyn zabronione jest picie alkoholu. Kobieta karmiąca piersią powinna unikać spożywania cukierków, deserów, herbatników, słodzonych zbóż, smażonej żywności, pełnego mleka, kiełbas i tłustych mięs. Zalecane są produkty o małej zawartości tłuszczu.

Czytaj także: Jak się odżywiać w czasie karmienia piersią?

Niezbędne składniki pokarmowe i odżywcze dla wegetarianki w okresie ciąży i karmienia piersią. Gdzie ich szukać?

Białko

Dostarczenie pełnowartościowego białka w okresie ciąży i laktacji jest niezwykle istotne. Choć są to produkty pochodzenia zwierzęcego, a nie roślinnego, zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy. Po wykluczeniu z diety mięsa nadal możliwe jest więc pokrycie zapotrzebowania na białko. Zapewni je spożycie szerokiej gamy produktów roślinnych.

Produkty bogate w białko:

  • mleko i jego przetwory
  • jaja
  • nasiona roślin strączkowych (soczewica, groch, produkty sojowe)
  • produkty zbożowe (makaron, kasza, pieczywo razowe)
  • orzechy
  • nasiona.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT)

Są konieczne do prawidłowego rozwoju mózgu i funkcjonowania komórek organizmu. Wyróżnia się dwa rodzaje kwasów tłuszczowych: omega-6 i omega-3. Zaobserwowano, że w dietach wegetariańskich ilość kwasów tłuszczowych omega-6 przewyższa omega-3. Aby zapewnić odpowiednią ich podaż, należy spożywać następujące produkty:

  • ryby i owoce morza
  • orzechy
  • siemię lniane
  • olej rzepakowy
  • olej sojowy.

Kwas foliowy

Kwas foliowy należy do witamin z grupy B. Zaspokojenie zapotrzebowania na tę witaminę jest możliwe dzięki stosowaniu prawidłowo zbilansowanej diety. Przyjmowanie preparatów kwasu foliowego zaleca się przyszłym mamom, które dotychczas nie prowadziły zdrowej diety, w celu uniknięcia niedoborów. Odpowiednia ilość tej witaminy w diecie kobiety w ciąży jest istotna, ponieważ jest niezbędna do prawidłowego rozwoju układu nerwowego dziecka i zapobiega wadom rozwojowym cewy nerwowej. Wady w tym układzie powstają bardzo wcześnie, dlatego też zaleca się wzbogacenie diety kwasem foliowym w okresie prokreacyjnym, a następnie w czasie ciąży. W ramach programu Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej koordynowanym przez Instytut Matki i Dziecka zaleca się, by każda kobieta przed zajściem w ciążę, a następnie w trakcie ciąży przyjmowała 0,4 mg kwasu foliowego dziennie.

Produkty bogate w kwas foliowy:

  • zielone warzywa liściaste
  • zarodki pszenne
  • brukselka
  • brokuły
  • kalafior
  • szpinak
  • bób
  • buraki
  • drożdże
  • groch
  • pomarańcze.

Żelazo

W okresie ciąży spożycie odpowiedniej ilości żelaza jest szczególnie istotne, gdyż właśnie w życiu płodowym dziecko magazynuje ten pierwiastek na pierwsze 6 miesięcy swojego życia. U kobiet w ciąży zapotrzebowanie na żelazo zwiększa się dwukrotnie. Przekonanie, że najwięcej żelaza zawiera mięso, jest błędne, jednak to zawarte w mięsie jest najlepiej przyswajalne.

Wegetarianki powinny spożywać zatem dużo produktów pełnoziarnistych, kasz, otrąb, nasion roślin strączkowych, zielonych warzyw i jaj. W celu zwiększenia przyswajalności żelaza należy spożywać je wraz z produktami obfitującymi w witaminę C: warzywami (natka pietruszki, papryka, ziemniaki, szpinak, pomidory, brokuły, szczaw, kapusta) i owocami (czarne porzeczki, cytrusy, żurawina, truskawki).

Trzeba pamiętać, że składniki nieodżywcze, zwane fitynianami, zmniejszają wchłanianie żelaza z pożywienia. Fityniany znajdują się głównie w nasionach roślin strączkowych, orzechach i produktach pełnoziarnistych. Z tego względu należy urozmaicać dietę różnymi produktami stanowiącymi źródło żelaza. Kobietom w ciąży zaleca się większe spożycie żelaza niż kobietom karmiących piersią – odpowiednio: 26 i 20 mg żelaza na osobę na dobę.

Produkty bogate w żelazo:

  • zielone warzywa liściaste
  • soja i jej produkty (tofu)
  • jaja (zwłaszcza żółtko)
  • ryby
  • zarodki pszenne
  • natka pietruszki
  • fasola
  • brokuły
  • kalafior
  • suszone owoce
  • pełnoziarniste pieczywo, makarony i kasze
  • nasiona dyni i słonecznika.

Witaminy z grupy B

Witaminy B1 i B2 uczestniczą w pozyskiwaniu energii z pożywienia, natomiast witamina B6 odpowiada za prawidłowy rozwój mózgu i układu nerwowego. Witamina B12 bierze udział w produkcji materiału genetycznego i krwinek czerwonych. Występuje głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, jaja). Niemowlęta matek stosujących dietę wegetariańską narażone są szczególnie na niedobór witaminy B12 (niedokrwistość megaloblastyczna, zaburzenia neurologiczne: letargiczność, upośledzenie czucia).

Produkty roślinne wzbogacane w tę witaminę to mleko sojowe, tofu i przetwory zbożowe.

Produkty bogate w witaminy z grupy B:

  • ryby
  • mleko i jego przetwory
  • jajka
  • zarodki pszenne
  • nasiona roślin strączkowych
  • ziemniaki
  • razowe makarony i pieczywo
  • kasze
  • drożdże
  • banany
  • suszone owoce
  • mleczko pszczele
  • produkty wzbogacane w witaminy.

Witamina D

Witamina D jest niezbędna do rozwoju kości i zębów. Jej źródłem jest niewiele produktów, głównie pochodzenia zwierzęcego. Wytwarzana jest w organizmie pod wpływem promieni słonecznych. Ortodoksyjne wegetarianki powinny skonsultować z lekarzem celowość stosowania suplementów tej witaminy.

Produkty bogate w witaminę D:

  • nabiał
  • kiełki słonecznika
  • mleko sojowe
  • morskie ryby i tran
  • margaryny miękkie
  • żółtko jaj
  • płatki śniadaniowe.

Wapń

Wapń stanowi składnik budulcowy kości i zębów, jest więc niezbędny do ich prawidłowego rozwoju. Kontroluje również skurcz mięśni oraz przesyłanie impulsów nerwowych. Dostarczanie produktów bogatych w wapń zapobiega nadciśnieniu tętniczemu.

Produkty bogate w wapń:

  • mleko i jego przetwory
  • sardynki
  • zielone warzywa (szpinak, brokuły, cykoria)
  • jarmuż
  • nasiona roślin strączkowych
  • nasiona sezamu
  • suszone figi
  • migdały
  • orzechy
  • produkty sojowe (tofu)
  • brązowy ryż.

Magnez

Magnez zapewnia odpowiednie funkcjonowanie układu nerwowego i bierze udział w gospodarce wapniem oraz potasem w organizmie.

Produkty bogate w magnez:

  • orzechy
  • nasiona dyni
  • nasiona roślin strączkowych
  • pestki słonecznika
  • kasza jaglana, gryczana
  • płatki owsiane
  • zielone warzywa liściaste
  • mleko
  • mąka sojowa i pełnoziarnista.

Cynk

Pierwiastek ten jest składnikiem wielu enzymów biorących udział w procesach metabolicznych. Wpływa na pracę układu rozrodczego, odpornościowego i oddechowego, bierze udział w mineralizacji kości.

Produkty bogate w cynk:

  • owoce morza
  • kiełki i otręby pszeniczne
  • żółtko jaja
  • orzechy (włoskie, laskowe)
  • pełnoziarniste produkty zbożowe (chleb, makaron, ryż)
  • mleko
  • ciecierzyca
  • pieczarki.

Jod

Jod uczestniczy w produkcji hormonów tarczycy, które regulują metabolizm oraz pracę układów mięśniowego i nerwowego. W okresie ciąży i karmienia piersią zapotrzebowanie na ten pierwiastek ulega zwiększeniu.

Produkty bogate w jod:

  • tłuste ryby i owoce morza
  • spirulina
  • jaja
  • ziarna zbóż
  • ziemniaki
  • marchew
  • buraki
  • zielone orzechy włoskie
  • zioła (np. estragon).

Jak zdrowo jeść podczas ciąży i karmienia piersią, będąc na diecie wegetariańskiej?

Ogólnie rzecz biorąc, dzienna racja pokarmowa wegetarianki powinna zawierać:

  • 1–2 porcje ciemnych warzyw
  • 4–5 porcji innych warzyw i owoców
  • 3–4 porcje produktów sojowych
  • 6 porcji produktów z pełnego ziarna
  • 1–2 porcje orzechów, nasion i kiełków pszenicy.

Podczas ciąży i w okresie karmienia piersią należy wzbogacić dietę o:

  • 4 porcje produktów bogatych w witaminę B12
  • produkty zawierające witaminę D (ekspozycja skóry na promienie słoneczne – 15 min dziennie – pobudzi syntezę witaminy D w organizmie)
  • 8 porcji pokarmów bogatych w wapń (1200–1500 mg)
  • pokarmy bogate w żelazo
  • 1 łyżkę siemienia lnianego lub innych produktów bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3.



Piśmiennictwo:

1. Reveiz L., Gyte G.M.L., Cuervo L.G., Casasbuenas A: Treatments for iron-deficiency anemia in pregnancy. The Cochrane Collaboration 2012.
2. Staying health on a vegetarian diet during pregnancy. 2008; vol. 53: no. 1
3. 10Tips for vegetarians, DG TipSheet No. 8, June 2011.
4. Tips for Breastfeeding Moms. www.MyPyramid.gov.
5. Venderley A., Campbell W.: Vegetarian diets nutritional considerations for athletes. Sports Med. 2006.
6. Materiały z III Konferencji Naukowo-Szkoleniowej: Problemy Żywieniowe Dzieci – Spojrzenie Lekarza i Dietetyka. Nutricenter 2012.
7. Position of the American Dietetic Association: Vegetarian diets. Journal of the American Dietetic Association 2009.
8. Jarosz M.: Praktyczny podręcznik do dietetyki. PZWL, Warszawa 2011.
9. Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska T. (red.): Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
10. Kuczek G., Śleszyńska B.: Kuchnia w trosce o twoje zdrowie. Fundacja Źródła Życia, miejsce wydania 2005.
11. Górniakowska A.: Zdrowy start, zaprogramuj swoje dziecko na zdrowie. W.A.B., Warszawa 2009.
09.01.2013
Zobacz także
  • Wegetarianizm a żywienie dzieci
  • Dieta roślinna leczy
  • Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży
Wybrane treści dla Ciebie
  • Różyczka u kobiet w ciąży
  • Dieta u osób ze stomią – zalecenia ogólne
  • Białko w diecie wegetariańskiej i wegańskiej – praktyczne wskazówki
  • Hemoroidy w ciąży
  • Znieczulenie do porodu
  • Nadciśnienie tętnicze u ciężarnych
  • Ostre stłuszczenie wątroby ciężarnych
  • Nowotwór złośliwy a ciąża
  • Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
  • Dieta w chorobie Parkinsona
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta