×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Codzienne życie po operacji bariatrycznej

mgr Diana Wolańska
Instytut Żywności i Żywienia

Wykonanie operacji bariatrycznej to początek nowej drogi zarówno pod względem zdrowotnym, jak i przede wszystkim żywieniowym. Jak wygląda życie po operacji bariatrycznej? Jak powinna wyglądać codzienna, prawidłowo zbilansowana dieta?


Fot. pixabay.com

Operacja bariatryczna to chirurgiczna metoda leczenia otyłości patologicznej (olbrzymiej). Wykonywana jest u pacjentów z BMI >40 kg/m2 lub BMI >35 kg/m2 i chorobami współistniejącymi. Najczęściej stosowane są trzy typy operacji.

1. Zabiegi restrykcyjne, które przyczyniają się do ograniczenia wielkości przyjmowanych pokarmów przez zmniejszenie pojemności żołądka oraz zwężenie miejsca pasażu pokarmu do jelita. Należą do nich: regulowana opaska żołądkowa (adjustable gastric banding – AGB), pionowa opaskowa plastyka żołądka (vertical banded gastroplasty – VBG), rękawowa resekcja żołądka (sleeve gastrectomy – SG).

2. Zabiegi wyłączające polegają na ograniczeniu powierzchni chłonnej przewodu pokarmowego, skróceniu czasu pasażu treści pokarmowej oraz jej kontaktu z enzymami trawiennymi, zmniejszają tym samym wchłanianie składników odżywczych dostarczających nadmiernej ilości energii (węglowodanów i tłuszczów). Zalicza się do nich: wyłączenie żółciowo-trzustkowe (bilio-pancreatic diversion – BPD) oraz wyłączenie dwunastnicy (duodenal swich – DS).

3. Zabiegi skojarzone łączą metodę restrykcyjną i wyłączającą. Jest to przede wszystkim zespolenie omijające żołądkowo-jelitowe z pętlą Roux-en-Y (Rouxen-Y gastric bypass – RYGB)1.

Celem operacji bariatrycznej jest redukcja masy ciała. Stąd pacjent zarówno w okresie przedoperacyjnym, jak i po operacji powinien zostać objęty kompleksową opieką. Wykonanie operacji powinno być związane z kontynuacją rozpoczętych jeszcze przed zabiegiem zmian stylu życia, a przede wszystkim sposobu żywienia, podyktowane specyficznymi potrzebami organizmu wynikającymi z przeprowadzonej operacji.

Przed zabiegiem bariatrycznym

Po zakwalifikowaniu do operacji pacjent powinien być objęty kompleksową opieką nie tylko w kontekście przygotowania do operacji, ale również określenia celów i zasad stylu życia po wykonanym zabiegu. W tym czasie szczególny nacisk należy położyć na edukację żywieniową, w tym ocenę dotychczasowego sposobu żywienia, popełnianych błędów żywieniowych, skorygowaniu ich oraz omówieniu dotychczasowych prób odchudzania i czynników wpływających na zwiększanie masy ciała. Istotne jest uświadomienie pacjentowi, jak będzie wyglądało żywienie po operacji, przygotowanie go do drastycznie zmniejszonych porcji posiłków oraz stosowania restrykcyjnej diety. Przed operacją bariatryczną powinien zostać wyznaczony plan działania, którego celem jest korekta dotychczasowej diety i stylu życia do czasu operacji. Wprowadzone zmiany powinny skutkować redukcją masy ciała jeszcze przed operacją. Wskazuje się, że ubytek masy ciała w okresie przedoperacyjnym zmniejsza ryzyko występowania komplikacji pooperacyjnych, zmniejsza utratę krwi podczas operacji oraz skraca czas trwania zabiegu w stosunku do operowanych, którzy nie zeszczupleli przed operacją2.

Po zabiegu bariatrycznym

Głównym celem operacji bariatrycznej jest redukcja masy ciała, która powinna nastąpić zarówno ze względu na wykonany zabieg, jak i stosowanie prawidłowo zbilansowanej diety niskoenergetycznej. Dieta w okresie pooperacyjnym przede wszystkim charakteryzuje się zmienioną konsystencją, rodzajem i wielkością spożywanych posiłków. Obejmuje ona 5 etapów, czyli: dieta płynna, płynna wzmocniona, łatwostrawna papkowata, łatwostrawna stała i ubogoenergetyczna. Rozszerzanie poszczególnych etapów diety powinno odbywać się powoli, w zależności od rodzaju przeprowadzonej operacji i tolerancji wprowadzanych pokarmów3.

Charakterystyka poszczególnych etapów diety

Pierwsze dni po zabiegu to przede wszystkim nawadnianie organizmu. W zależności od typu operacji obojętne płyny są włączane w 1.–2. dobie po AGB i w 3.–4. dobie po SG czy RYGB. Powinny to być bezkaloryczne napoje (przegotowana woda, niegazowana woda mineralna, słaba herbata bez cukru) w ilości około 500 ml w ciągu doby, w porcjach po 15 ml. W 3. dobie pooperacyjnej całkowita objętość przyjmowanych płynów zwiększa się do około 1000 ml, a jednorazowe porcje do 30 ml4.

W 3.–7. dobie po zabiegu zaleca się sukcesywne zwiększanie ilości płynów do 1900 ml, w zależności od indywidualnych potrzeb. Należy przyjmować około 100 ml w ciągu każdej godziny. Przeciwwskazane jest picie przez słomkę ze względu na połykanie zbyt dużej ilości powietrza, które może być przyczyną dyskomfortu oraz wzdęć. Pod koniec pierwszego tygodnia ponad połowę wypijanych płynów należy zastąpić napojami odżywczymi, głównie w postaci: odtłuszczonego mleka lub jogurtu naturalnego, mleka roślinnego, lekkiego bulionu na chudym mięsie drobiowym i delikatnych warzywach (marchew, pietruszka, seler), bardzo rozcieńczonych kleików z ryżu, kaszy manny lub kaszy jęczmiennej oraz płatków owsianych przygotowanych na wodzie5,6. Ze względu na istotną rolę białka we wczesnym okresie pooperacyjnym zaleca się szczególnie mleko i jego przetwory, a u osób z nietolerancją tych produktów dopuszcza się dodatek odżywek białkowych w ilości 20 g/porcję. Taką płynną dietę można stosować do około 2 tygodniu po zabiegu4.

Po około 7–14 dniach, w zależności od stanu pacjenta oraz tolerancji pokarmów płynnych, wprowadza się dietę papkowatą. Posiłki przygotowywane są na bazie ugotowanych i zmielonych jaj, ryb, chudego mięsa, drobiu, niskotłuszczowego serka ziarnistego oraz niewielkich ilości marchwi, dyni, kabaczka, pietruszki, patisona i selera. Dozwolone są również zupy kremy z dodatkiem ugotowanego mięsa. Istotną kwestię na tym etapie odgrywa również białko, które powinno być włączone do diety w ilości 60 g/dobę. Ważne, by produkty o dużej zawartości białka były podawane na początku posiłku, przed warzywami.

W 4.–6. tygodniu po operacji nadal podstawę diety powinny stanowić miękkie, wilgotne, ubogotłuszczowe i bogatobiałkowe produkty spożywcze. Dużą uwagę należy poświęcić codziennemu dostarczaniu odpowiedniej ilości białka (60–80 g). Produkty bogatobiałkowe, jak mięso, drób, jaja, ryby, mleko i jego przetwory, powinny być składnikiem każdego posiłku. Wskazane techniki kulinarne to gotowanie w wodzie lub na parze, pieczenie, grillowanie lub duszenie bez wcześniejszego obsmażania. W razie konieczności produkty można rozgnieść widelcem. Dietę należy również stopniowo rozszerzać poprzez wprowadzanie ugotowanych miękkich warzyw, miękkich i/lub obranych owoców. Codzienna podaż płynów w postaci wody mineralnej niegazowanej, herbaty czarnej, zielonej czy słabych naparów herbat owocowych powinna wynosić 1500–1900 ml. Dieta powinna być niskokalorycznej i lekkostrawna. Posiłki należy jadać regularnie, tj. co 3–4 godziny, a ich objętość ze względu na zmniejszoną objętość żołądka nie powinna przekraczać 150 ml.

W pierwszych miesiącach po zabiegu podaż produktów będących źródłem energii należy zredukować do 700–900 kcal/dobę. W długookresowym leczeniu dietetycznym docelowa wartość energetyczna diety powinna być dostosowana do wieku, wzrostu i należnej masy ciała pacjenta i z reguły waha się w przedziale 1000–1200 kcal. Zaleca się, by wartość energetyczna codziennej diety była indywidualnie dobierana przez lekarza lub dietetyka w zależności od stanu pacjenta i jego możliwości żywieniowych. Istotną kwestię stanowi prawidłowe zbilansowanie diety oraz wzbogacenie jej suplementami niedoborowych składników. W codziennym komponowaniu diety zaleca się ograniczać tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, a energia powinna być uzupełniania produktami zbożowymi, jak płatki owsiane, drobne kasze, ciemne pieczywo oraz młode, delikatne warzywa i dojrzałe niskokaloryczne owoce. Zawartość węglowodanów nie powinna być większa niż 100 g, co pozwala ochronić białko ustrojowe przed jego wykorzystaniem jako materiał energetyczny7.

Spożywanie posiłków i płynów

Wprowadzanie płynów i/lub posiłków w okresie pooperacyjnym rozpoczyna się od jak najmniejszych objętości. Około 3 tygodnie po operacji wielkość porcji jest zwykle równa 1/4 filiżanki o objętości 150 ml. Natomiast na etapie przechodzenia z diety papkowatej do konsystencji stałej, około 6–8 tygodni po operacji, wielkość posiłku jest zwykle równa jednej filiżance. Zaleca się, by po zabiegu bariatrycznym całkowita objętość pokarmu zmielonego spożytego w ciągu dnia nie przekraczała 500 g, a jednorazowy posiłek nie powinien być większy niż 100–150 g6.

Ważną kwestię stanowi higiena spożywanego posiłku. Każdy kęs powinien być długo i bardzo dokładnie przeżuty. Kęsy powinny być bardzo małe, a posiłek spożywany spokojnie i bardzo powoli. Czas trwania posiłku powinien wynosić około 30 minut. Nie należy mówić w trakcie jedzenia, oglądać telewizji czy czytać, ponieważ przyczynia się to do połykania zbędnego powietrza, a w konsekwencji pustego odbijania, a także wymiotów. Należy wydłużać spożywanie posiłku i po każdym kęsie robić krótką przerwę (1–2-minutową).

Płyny powinny być wypijane między posiłkami, czyli 30 minut przed posiłkiem lub 30–60 minut po posiłku, szczególnie tej zasady powinny przestrzegać osoby po RYGB. Polecanymi płynami są: woda, lekkie napary z herbaty, rumianek lub mięta. Niewskazane są napoje gazowane, napoje słodkie, soki owocowe i warzywne oraz alkohol, przynajmniej do roku od zabiegu.

Objawy niepożądane po operacji

Operacja bariatryczna jest interwencją chirurgiczną, która wpływa w znaczny sposób na funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Niezastosowanie zaleceń dietetycznych po wykonaniu zabiegu może skutkować niepożądanymi objawami ze strony przewodu pokarmowego. Do najczęstszych należą:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, szczególnie u osób spożywających jednorazowo zbyt duże porcje jedzenia oraz tych, których dieta obfituje w węglowodany proste (słodzone napoje, słodycze, nadmierne ilości owoców itp.)

• nudności i niepohamowane wymioty, które są spowodowane między innymi spożywaniem jednorazowo zbyt dużych porcji pokarmu; są one szczególnie niebezpieczne dla osób po operacjach bariatrycznych, gdyż mogą się przyczynić do pogłębiania deficytów żywieniowych oraz odwodnienia organizmu

• wzdęcia i biegunki, często związane ze spożywaniem mleka przez osoby nietolerujące laktozy; wskazane jest więc jego zastępowanie mlecznymi napojami fermentowanymi (kefir, jogurt o obniżonej zawartości tłuszczu) lub mlekiem roślinnym

dumping syndrome jest spowodowany przyspieszonym opróżnianiem żołądka z niezhydrolizowanej, hiperosmolarnej treści pokarmowej, która – przedostając się bezpośrednio do światła jelita cienkiego – powoduje wiązanie znacznych ilości wody pozyskanej z krwiobiegu w celu wyrównania ciśnienia osmotycznego. Najczęściej występuje po spożyciu nadmiaru cukrów prostych i/lub potraw tłustych i smażonych. Wczesnymi objawami, występującym około 30–60 minut po spożyciu np. produktów słodkich, są bóle brzucha, biegunka, puste odbijanie, wymioty z  tachykardią oraz obniżeniem ciśnienia tętniczego. Późny dumping syndrome występuje po 1–3 godzinach po posiłku i objawia się hipoglikemią, która powoduje osłabienie, pocenie się, palpitacje, głód, dezorientację i drgawki9.

Obowiązkowa suplementacja

Na niedobory pokarmowe szczególnie narażone są osoby po operacjach wyłączających – BPD, DS oraz mieszanych – RYGB. Zwiększone ryzyko związane jest z ograniczeniem działania enzymów odpowiedzialnych przede wszystkim za trawienie tłuszczów i węglowodanów oraz ograniczeniem powierzchni chłonnej jelita cienkiego. Dochodzi głównie do upośledzenia wchłaniania białka, tłuszczów i witamin w nim rozpuszczalnych (A, D, E, K) oraz żelaza, wapnia, witamin z grupy B (B1, B6, B12kwas foliowy). Niedożywienie białkowo-kaloryczne obserwuje się u 25–30% pacjentów po RYGB, u których pozostawiona część jelita ma długość 50 cm9. Najczęściej obserwowane są niedobory poszczególnych składników, objawiające się:
– ubytkiem masy mięśniowej, wypadaniem włosów oraz zmniejszeniem stężenia białka całkowitegoalbumin w surowicy krwi związane z niedoborem białka
– rozwojem niedokrwistości, głównie u kobiet, zwłaszcza miesiączkujących, wynikające z niedoboru żelaza, kwasu foliowego oraz witaminy B12
– zaburzeniami metabolizmu kostnego, które prowadzą do osteomalacjiosteoporozy ze względu na ograniczone wchłanianie wapnia i witaminy D
– zaburzeniami neurologicznymi z niedoboru witamin z grupy B, głównie tiaminy.

Ze względu na duże ryzyko niedoborów pokarmowych u pacjentów po operacjach bariatrycznych zaleca się suplementację mineralno-witaminową, szczególnie w przypadku pacjentów po zabiegach typu gastric bypass. Rekomendacje suplementacji witamin i składników mineralnych dotyczą przede wszystkim podawania wapnia (w postaci cytrynianu wapnia) w ilości 1200–1500 mg/dobę, witaminy D3 w ilości 1000–2000 j.m./dobę i witaminy B12 w ilości 500 mg/dobę doustnie lub 1000 mg/miesiąc domięśniowo. Ponadto wskazane jest także podawanie kwasu foliowego w dawce 400 mg/dobę oraz żelaza elementarnego (najlepiej z dodatkiem witaminy C) w dawce 65–80 mg/dobę. U osób z założoną opaską żołądkową nie ma potrzeby rutynowego podawania kwasu foliowego, witaminy B12 oraz żelaza10.

Podsumowanie

Po operacji bariatrycznej pacjent powinien zostać objęty długotrwałą opieką dietetyczną, gdyż prowadzenie prawidłowo zbilansowanej diety jest podstawowym elementem stanowiącym o skuteczności przeprowadzonej interwencji chirurgicznej. Istotna jest stała edukacja żywieniowa pacjenta oraz stosowanie najważniejszych zasad diety po operacji bariatrycznej, do której należy:
– spożywanie 3 dobrze zbilansowanych posiłków i 2 przekąsek w ciągu dnia
– picie głównie wody, unikanie napojów słodzonych i gazowanych
– dokładne przeżuwanie, wydłużanie spożywania posiłku do minimum 20 minut, – nieprzejadanie się, przestrzeganie spożywania zalecanych porcji
– codzienne przyjmowanie zalecanych suplementów pokarmowych, unikanie rozgotowywania potraw
– unikanie popijania w czasie jedzenia (nie należy pić 30 minut przed posiłkiem, w czasie jego trwania i 30–60 minut po nim) w celu uniknięcia nieprzyjemnych dolegliwości, jak wymioty czy biegunka.

Opracowanie: mgr Diana Wolańska - dietetyk, Instytut Żywności i Żywienia

Piśmiennictwo:

1. Dadan J., Iwacewicz P., Razak H. i wsp.: Wstępne wyniki chirurgicznego leczenia otyłości metodą regulowanej opaski żołądkowej i zespolenia omijającego żołądkowo-jelitowego z pętlą Rouxen-Y. Pol. Merk. Lek. 2007; 23: (137): 344–347
2. Alami R.S., Hsu G., Safadi B.Y., Sanchez B.R., Morton J.M., Curet M.J.: The impact of preoperative weight loss in patients undergoing laparoscopic Roux-en-Y gastric bypass. Obes. Surg. 2005, 15, 1282–1286
3. Snyder-Marlow G., Taylor D., Lenhard J.: Nutritional Care for Patients Undergoing Laparoscopic Sleeve Gastrectomy for Weight Loss. J. Am. Diet. Assoc. 2010; 110 (4): 600–607
4. Ciborowska H., Rudnika A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL, Warszawa 2009
5. Kulick D., Hark L., Deen D. The bariatric surgery patient: a growing role for registered dietitians. J. Am. Diet. Assoc. 2010; 110: (4): 593–599
6. Jeznach-Steinhagen A., Bień K.: Zalecenia dietetyczne dla osób po operacjach bariatrycznych. Med. Metabol. 2007; 11: (1): 81–85
7. Kulick D., Hark L., Deen D.: The bariatric surgery patient: a growing role for registered dietitians. J. Am. Diet. Assoc. 2010; 110: (4): 593–599
8. Głuszek S., Sławeta N.: Niepożądane następstwa wczesne i odległe chirurgicznego leczenia otyłości. Post. Nauk Med. 2009; 22: (7): 514–523
9. Tack J.: Complications of bariatric surgery: dumping syndrome, reflux and vitamin deficiencies. Best Pract. Res. Clin. Gastroenterol. 2014; 28: 741–749
10. Podgórska L., Paśnik K.: Rola dietetyka w prowadzeniu chorego leczonego bariatrycznie. Piel. Zdr. Publ. 2014; 4: 277–283

03.06.2016
Zobacz także
  • Teraz mogę więcej - rozmowa z pacjentką po operacji bariatrycznej
  • Jakość życia po operacji bariatrycznej
  • Chirurgia bariatryczna i metaboliczna – postępy 2011
  • Chirurgia bariatryczna
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta