Nie ma granicy wieku dla aktywności fizycznej - strona 2

Iwona Duraj: Specjaliści tematu „aktywność fizyczna” zwracają uwagę, że lekki, spacerowo-rekreacyjny wysiłek to za mało dla utrzymania optymalnej sprawności psychofizycznej. Istotne są ćwiczenia wytrzymałościowe i siłowe. Jeśli tak, to dla jakiej grupy seniorów są proponowane ćwiczenia wytrzymałościowe (aerobowe), siłowe (oporowe), a dla kogo - trening o charakterze wytrzymałościowo-siłowym?

Prof. Marek Żak: Mówiąc o właściwej ilości i intensywności ćwiczeń fizycznych warto wspomnieć o regule przeciążenia, która mówi, że aby pojawiły się korzyści, niezbędne jest robienie czegoś „więcej, bardziej niż to normalnie robimy”. Rodzaj ćwiczeń powinien być dostosowany do potrzeb i celu, jaki chce się osiągnąć.

Ćwiczenia siłowe, nazywane inaczej wzmacniającymi lub ćwiczeniami z oporem, są ważne, gdy osoba starsza czuje, że ma trudności z wykonywaniem codziennych czynności, ponieważ utratę siły można powiązać z utratą funkcjonalności. W związku z powyższym ćwiczenia oporowe należy stosować w każdym przypadku, kiedy występuje deficyt funkcjonalny. Przeciążenie, niezbędne do osiągnięcia przyrostu siły, można osiągnąć różnorodnymi sposobami: pracując na bazie własnego ciężaru ciała, a także poprzez użycie dodatkowego zewnętrznego oporu, takiego jak np. hantle, obciążniki, elastyczne taśmy, sztangi i inne.

Z kolei ćwiczenia wytrzymałościowe, inaczej aerobowe lub tlenowe, są wskazane osobom, z problemami układu sercowo-naczyniowego, którym brak zdolności kontynuowania danej czynności przez dłuższy czas. Bieganie, jazda na rowerze, piesze wycieczki, trening marszowy, nordic walking, pływanie, aerobik stanowią przykłady treningów poprawiających wydolność krążeniowo-oddechową.

Czy treningi siłowe, zwłaszcza u osób starszych, powinny być konsultowane z lekarzem, fizjoterapeutą przed ich rozpoczęciem?

Jeszcze kilka lat temu ćwiczenia siłowe były przeciwwskazane dla osób starszych, jednak dowiedziono, że taki rodzaj ćwiczeń jest dla osób starszych korzystny i wręcz wskazany, nawet w grupach najstarszych. Warto jednak przed rozpoczęciem treningów siłowych skonsultować się ze specjalistą i zapytać o optymalne obciążenie podczas treningu.

Z danych ogólnopolskich (GUS) dotyczących aktywności ruchowej seniorów wynika, że choć ponad 50% ankietowanych deklaruje potrzebę ruchu, to tylko 7–10% osób w wieku 60–64 lat podejmuje regularny wysiłek. Dlaczego tak się dzieje, co jest przyczyną niechęci do aktywnego wysiłku?

Po części wynika to z braku świadomości roli aktywności fizycznej wśród osób starszych. Ponadto wiele osób uważa, że gdy idą na zasłużoną emeryturę, to teraz sobie wreszcie odpoczną. A więc siadają na kanapie, i w ten oto sposób bezwiednie rozpoczynają prowadzenie siedzącego trybu życia.

W kontekście zdrowego starzenia się zwraca się również uwagę na istotne znaczenie, jakim jest aspekt społeczny, a nawet duchowy, przywołując zasadę starożytnych Rzymian „Mens sana in corpore sano” – w zdrowym ciele zdrowy duch.

Dobre samopoczucie wiąże się z funkcjonowaniem natury społecznej, mentalnej, duchowej i fizycznej. Dowiedziono, że dobra kondycja powoduje dobre samopoczucie, pomagając nam czuć się dobrze i cieszyć się życiem. Dobra sprawność fizyczna poprawia jakość naszego życia, pozwalając nam uczestniczyć w wielu przyjemnych zajęciach, takich jak np. taniec, gra w tenisa, czy wędrówki po górach.

Przygotowując się do rozmowy prześledziłam aktualne stanowisko WHO dotyczące szeroko rozumianej polityki senioralnej. WHO przede wszystkim sugeruje potrzebę stałej strategii rozwoju i promocji aktywności fizycznej we wszystkich grupach ludzi starszych, która powinna być poparta polityką zdrowotną, podkreślającą znaczenie kultury fizycznej w życiu człowieka wieku podeszłego, realizowaną na każdym szczeblu administracji: narodowej, regionalnej, lokalnej (w tym podmiotów pozarządowych).

Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla rolę aktywności fizycznej dla promocji zdrowia osób starszych. Warto jednak przytoczyć jeszcze społeczne uzasadnienie dla zwiększenia aktywności fizycznej przez osoby starsze. Są to m. in. zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej i opieki społecznej, zwiększenie zdolności do pracy osób w wieku podeszłym, a także propagowanie pozytywnego i aktywnego obrazu osób starszych.

W swoich raportach WHO zarzuca decydentom, że w kulturze fizycznej ludzi starszych lansowane modele „zdrowego stylu życia” zbyt powoli przenikają do codziennej praktyki, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i też społecznych preferencji i zachowań.

Istotną rolę w stosunku osób starszych do zmiany stylu życia odgrywają aspekty kulturowe, historyczne, obyczajowe. Aktywność fizyczna osób starszych jest zbyt często kojarzona jedynie z działalnością rehabilitacyjną, szpitalną lub sanatoryjną. Tak jak wcześniej wspomniałem, ważne jest wychowanie do kultury fizycznej już od najmłodszych lat. Osobom, dla których kultura fizyczna nie była ważna, ciężko nagle przewartościować poglądy. Jednak zawsze warto podejmować próby uświadamiania w tak ważnej sprawie.

Chcąc dotrzymać kroku krajom Europy Zachodniej, gdzie od wielu lat dba się o odpowiednie „traktowanie seniorów” w związku z galopującym starzeniem się społeczeństwa, Polska stara się co jakiś czas dotować programy ukierunkowane na długotrwałe prowadzenie działań z seniorami i na rzecz seniorów. Z materiałów, do których dotarłam, takim pierwszym znaczącym ukłonem w stronę seniorów był memoriał Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy prezydium PAN dla najwyższych władz Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie programu działań na rzecz poprawy sytuacji ludzi w starszym wieku. Ponadto z powodzeniem i na szeroką skalę od kilkunastu lat działają Uniwersytety Trzeciego Wieku. A w tym roku ruszył Program Senior-WIGOR w ramach Rządowego Programu na rzecz aktywności Społecznej Osób Starszych r – Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przeznaczyło na ten cel w sumie do 2020 roku 360 mln zł. W jego ramach ma powstać sieć placówek, która zapewni wsparcie seniorom m.in. poprzez umożliwienie korzystania z oferty opiekuńczej, aktywizującej, edukacyjnej, kulturalnej, rekreacyjnej oraz prozdrowotnej, w tym z podstawowych usług rehabilitacji ruchowej. To dobre wieści, prawda?

Tak, oczywiście. Cieszy mnie fakt, że tak liczna grupa osób starszych, mnogość i różnorodność ich potrzeb zaczyna być zauważana. Inicjatywy mające na celu promocję i wspieranie aktywności fizycznej są obecnie elementem wielu działań podejmowanych na świecie na rzecz poprawy jakości życia osób starszych. Wiele działań jest podejmowanych na forum ONZ, UE, WHO. Organizacje te przygotowują wiele rezolucji, konferencji i wezwań do rządów na wszystkich kontynentach. Wskazują, że niska aktywność fizyczna stanowi czynnik istotnie przyczyniający się do przedwczesnej śmierci.

Niestety, jak zawsze, z nowymi projektami/programami wiążą się także i obawy. Z pierwszych relacji potencjalnych realizatorów programu obserwuje się brak optymizmu dotyczący okresowości dotacji, zwłaszcza kiedy program ma być ukierunkowany na długotrwałe prowadzenie działań z seniorami i na rzecz seniorów. Okresowa dotacja ogranicza działania i nie daje pomyślnej perspektywy kontynuacji programu na kolejne lata (li tylko 5 lat) – dodają.

Uważam, że takie programy powinny być kontynuowane, szczególnie z uwagi na to, że jak wskazują prognozy, proces starzenia się społeczeństw jest stały, a problemy i wyzwania z nim związane nie znikną za 5 lat.

Panie Profesorze, oczywiście programy to podstawa wszelkich działań, ale pozostaje jeszcze kwestia odpowiedniej kadry instruktorskiej – specjalność kinezygerontoprofilaktyka, jest specjalnością głównie ukierunkowaną na prowadzenie (wg nowoczesnych metod) zajęć ruchowych w ramach wczesnej profilaktyki pierwotnej i profilaktyki wtórnej z ludźmi dorosłymi i seniorami. Czy dysponujemy wystarczającą jej liczbą?

Aktualna sytuacja odnośnie specjalistów kinezygerontoprofilaktyki nie jest jasna. Istnieje niewiele ośrodków fachowo kształcących w tym zakresie, dlatego nie dysponujemy aktualnie wystarczającą liczbą specjalistów od kinezygerontoprofilaktyki. Generalnie polskie wskaźniki opieki geriatrycznej drastycznie odbiegają od notowanych w innych krajach Unii Europejskiej.