Witamina K jest niezbędna do prawidłowego przebiegu procesu krzepnięcia krwi oraz wpływa na metabolizm tkanki kostnej. Jej głównym źródłem w diecie są zielonolistne warzywa
Fot. pixabay.com
Witamina K – witamina rozpuszczalna w tłuszczach
Witamina K, to termin który określa grupę związków witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W jej skład wchodzą:
- witamina K1 (zwana inaczej fitomenadionem lub filochinonem)
- witamina K2 (menachinon)
- witamina K3 (menadion).
Źródła pokarmowe witaminy K1
Stanowi ona główne źródło witaminy K (ponad 80%) w diecie populacji europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych. Pozostały procent, to witaminy z grupy K2.
Wśród pokarmowych źródeł tej witaminy wymienia się:
- zielone warzywa (szpinak, boćwina, brokuł, brukselka, sałata, kapusta włoska, natka pietruszki). Jej zawartość w tych warzywach jest proporcjonalna do zawartości chlorofilu i waha się w granicach od 50 do 800 µg w 100 g świeżego produktu.
- oleje roślinne (np. olej sojowy, rzepakowy, oliwa) oraz
- margaryny miękkie.
Źródła pokarmowe witaminy K2
Witamina K2, to grupa związków o różnej liczbie jednostek izoprenoidowych w łańcuchu bocznym. Może ich być od 4 do 13. W związku z tym w zapisie przyjmuje się symbol K2 MK z odpowiednią ilością jednostek izoprenoidowych np. MK-6.
Większość tej witaminy jest produkowana przez bakterie zdolne do fermentacji żywności, bakterie jelitowe oraz bakterie beztlenowe stanowiące mikrobiotę jelita grubego. Wśród menachinonów wyjątek stanowi witamina K2 MK-4. Nie jest ona produktem syntezy bakteryjnej, ale powstaje w wyniku przemian metabolicznych witaminy K1 w błonie śluzowej jelit i innych organów w organizmie człowieka.
W krajach azjatyckich procentowy udział witaminy K2 w diecie jest większy niż w populacji odżywiającej się według tzw. modelu zachodniego. Fakt ten przypisywany jest spożywaniu tradycyjnych japońskich dań przygotowywanych z fermentowanych ziaren soi, tzw. natto, które jest szczególnie bogate w witaminę K2.
Wśród innych pokarmowych źródeł witaminy K2 znajdują się:
- mięso
- wątroba
- niektóre gatunki serów
- fermentowane produkty mleczne oraz
- jaja (zwłaszcza żółtko).
Witamina K3 (menadion)
Jest ona otrzymywana syntetycznie. Pełni rolę pośredniczącą w przemianie witaminy K1 w witaminę K2 MK-4. Z kolei w procesie redukcji witaminy K3 otrzymuje się syntetyczną pochodną tego związku, zwaną także witaminą K4.
Funkcja witaminy K
Przez dłuższy czas rolę witaminy K omawiano wyłącznie jako witaminy uczestniczącej w procesie krzepnięcia krwi. I rzeczywiście jest ona niezbędna do karboksylacji reszt kwasu glutaminowego w cząsteczkach białek uczestniczących w procesie krzepnięcia krwi (m.in. protrombiny).
Ponadto uczestniczy ona w metabolizmie tkanki kostnej (stymuluje osteoblastogenezę oraz hamuje dojrzewanie i różnicowanie osteoklastów). W tkance kostnej występują także białka wymagające witaminy K do uzyskania ich właściwej struktury chemicznej, a co za tym idzie odpowiedniej aktywności. Jest to m.in. osteokalcyna , białka Gla macierzy kostnej oraz periostyna.
Badania ostatnich lat wskazują także, że witamina K może odgrywać ważną rolę w prawidłowym funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego oraz ośrodkowego układu nerwowego. Zwraca się także uwagę, że osteokalcyna, będąca białkiem zależnym od witaminy K, oddziałuje na komórki β trzustki, zwiększając sekrecję insuliny. Stąd wskazuje się także na korzystną rolę tej witaminy w zaburzeniach gospodarki węglowodanowej.
Witamina K - niedobór
Witamina K występuje w produktach powszechnie spożywanych, dlatego występowanie niedoborów tej witaminy wiążę się najczęściej z zaburzeniem procesu jej trawienia lub wchłaniania.
Grupy najbardziej narażone na niedobór witaminy K to:
- noworodki, gdyż nie mają dobrze rozwiniętej flory jelitowej po urodzeniu, a mleko kobiece zawiera niewielkie ilości tej witaminy, dlatego noworodkom karmionym piersią podaje się preparaty witaminy K
- chorzy z chorobami wątroby
- chorzy z zespołem złego wchłaniania
- przyjmujący antybiotyki lub leki o działaniu antykoagulacyjnym.
Niedobory tej witaminy mogą powodować wydłużenie czasu krzepnięcia krwi, co może w konsekwencji powodować krwotoki z nosa, przewodu pokarmowego i układu moczowego.
W przypadku noworodków niedobór tej witaminy może powodować skazę krwotoczną.
Badania prowadzone w ostatnich latach wskazują, że małe spożycie witaminy K może być przyczyną zwapnienia (kalcyfikacji) kości oraz naczyń tętniczych.
Nadmiar witaminy K
Nie stwierdzono szkodliwego działania na organizm naturalnej witaminy K (czyli pochodzącej z produktów żywnościowych), nawet przy dużych dawkach.
Natomiast zalecana jest ostrożność przy stosowaniu syntetycznych preparatów tej witaminy, ponieważ zbyt duże dawki mogą mieć niekorzystny wpływ na pracę wątroby, a u noworodków stanowić przyczynę: niedokrwistości hemolitycznej, żółtaczki i hiperbilirubinemii.
Witamina K dla noworodków - profilaktyka krwawienia z niedoboru witaminy K
Zgodnie z rekomendacjami Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPHEGAN) każdy zdrowy noworodek urodzony o czasie powinien otrzymać po urodzeniu 1 mg witaminy K1 domięśniowo lub 2 mg doustnie.
Podkreśla się, że preferowane jest podanie domięśniowe. Doustne podanie witaminy K1 jest dopuszczalne jedynie w sytuacji, gdy rodzice odmawiają zgody na wstrzyknięcie witaminy K1 domięśniowo.
Kto nie powinien przyjmować witaminy K?
Osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe, będące antagonistami witaminy K (acenokumarol, warfaryna), powinni zachować ostrożność podczas przyjmowania witaminy K. Wykazano, że podanie witaminy K2 (MK-7) w dawce 10 µg może ograniczać skuteczność tych leków.
Piśmiennictwo
- Kucharz EJ., Stajszczyk M., Kotulska A. i wsp.: Rola witaminy K2 w metabolizmie kości i innych procesach patofizjologicznych – znaczenie profilaktyczne i terapeutyczne. Varia Medica 2018; 2(4): 345–358.
- Shearer M.J., Fu X., Booth S.L.: Vitamin K Nutrition, Metabolism, and Requirements: Current Concepts and Future Research, Adv. Nutr., 2012; 3(2): 182–195.
- Kelly J.M., Ordovas J.M., Matuszek G. i wsp.: The Contribution of Lipids to the Interindividual Response of Vitamin K Biomarkers to Vitamin K Supplementation, Mol. Nutr. Food Res., 2019, 63, 24, e1900399.
- Dihingia A., Ozah D., Borah T. i wsp., Gamma-glutamyl-carboxylated Gas6 mediates positive role of vitamin K on lowering hyperglycemia in type 2 diabetes, Ann. N. Y. Acad. Sci., 2020; 1462(1), 104–117.
- Karamzad N., Maleki V., Carson-Chahhoud K. i wsp.: A systematic review on the mechanisms of vitamin K effects on the complications of diabetes and pre-diabetes, Biofactors 2020; 46(1): 21–37.
- Simes D.C., Viegas C.S.B., Araujo N. i wsp.: Vitamin K as a Powerful Micronutrient in Aging and Age-Related Diseases: Pros and Cons from Clinical Studies, Int. J. Mol. Sci., 2019; 20(12): 4150.
- Theuwissen E., Teunissen K.J., Spronk H.M.H. i wsp., Effect of low-dose supplements of menaquinone-7 (vitamin K2) on the stability of oral anticoagulant treatment: dose–response relationship in healthy volunteers, J. Thromb. Haemost., 2013, 11, 6, 1085–1092.
- Mihatsch W., Braegger C., Bronsky J. i wsp.: Prevention of vitamin K deficiency bleeding in newborn infants: a position paper by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2016; doi: 10.1097/MPG.0 000 000 000 001 232.