Selen to pierwiastek odpowiedzialny za wiele istotnych funkcji w organizmie. Jest on m. in. przeciwutleniaczem, który chroni organizm przed niekorzystnym wpływem wolnych rodników. Źródła pokarmowe selenu to przede wszystkim mięso i przetwory mięsne.
Fot. pixabay.com
Selen - właściwości
Selen (Se) w organizmie człowieka występuje w śladowych ilościach. Najwięcej tego pierwiastka znajduje się w mięśniach, wątrobie, nerkach, przysadce mózgowej i tarczycy.
Selen jest odpowiedzialny za prawidłowy przebieg wielu procesów fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka. Występuje głównie w postaci selenometioniny i selenocysteiny.
Pierwiastek ten jest składnikiem około 20 enzymów, m.in. peroksydazy glutationowej, która jest czynnikiem antyoksydacyjnym, chroniącym błony komórkowe przed szkodliwym działaniem nadtlenków. Jest silnym przeciwutleniaczem i razem z witaminą E pełni ochronną rolę, zabezpieczając przed szkodliwym wpływem wolnych rodników.
Selen jest niezbędny do prawidłowej syntezy, aktywacji i metabolizmu hormonów tarczycy. Odgrywa rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego.
Pojawiają się doniesienia, że przy odpowiednio wysokim spożyciu, selen może zmniejszać ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory. Wskazuje się także na pozytywną rolę tego mikroskładnika w zapobieganiu chorobom zapalnym, sercowo-naczyniowym i neurologicznym. Ponadto selen ogranicza toksyczne działanie ksenobiotyków, szczególnie metali ciężkich, tworząc z nimi trwałe kompleksy, co zmniejsza ich toksyczność.
Selen jest mikroskładnikiem, w przypadku którego istnieje niewielka różnica pomiędzy ilością zalecaną a dawką toksyczną. Stąd też zarówno niedobory selenu jak i jego nadmiar mogą być niebezpieczne dla zdrowia człowieka.
Niedobór selenu
Niedobory selenu wynikają przede wszystkim z niedostatecznej podaży tego pierwiastka w diecie. Mogą one prowadzić do zwyrodnienia wielu narządów i tkanek oraz powstania takich chorób, jak:
- choroba Keshan (kardiomiopatia – endemiczna choroba mięśnia sercowego)
- choroba Kaszina-Beka (osteoarthritis deformans endemica
- choroba układu kostno-stawowego).
Wskazuje się także na związek pomiędzy niedostateczną ilością selenu w organizmie a np. osłabieniem odporności, ryzykiem wystąpienia niektórych nowotworów, rozwojem choroby niedokrwiennej serca czy chorób neurodegeneracyjnych.
Niedobory selenu zaobserwowano również m.in. u osób chorych na AIDS, fenyloketonurię, mukowiscydozę, u chorych na ostre zapalenie trzustki, reumatoidalne zapalenie stawów, czy depresję.
Nadmiar selenu
Przy nadmiernym spożyciu selenu w diecie lub w drodze suplementacji mogą wystąpić objawy zatrucia, zwane selenozą.
Należą do nich:
- wypadanie włosów
- łamliwość i utrata paznokci
- zapalenie skóry
- czosnkowy oddech (nie spowodowany spożyciem czosnku)
- biegunka
- depresja
- uszkodzenie wątroby i nerek
- anoreksja.
Jednakże przypadki ostrego zatrucia selenem pochodzącym z diety występują rzadko. Do ostrych i śmiertelnych przypadków toksyczności dochodziło zazwyczaj w wyniku przypadkowego spożycia gramowych ilości selenu.
Pokarmowe źródła selenu
Zawartość selenu w żywności jest zróżnicowana. Z uwagi na fakt, że selen występuje w organizmach w połączeniu z białkiem, produkty zawierające duże ilości białka zazwyczaj charakteryzują się dużą zawartością selenu.
Do produktów bogatych w selen należą:
- podroby
- mięso i jego przetwory
- ryby
- owoce morza
- mleko i przetwory mleczne
- drożdże
- pieczywo.
Warzywa i owoce zawierają na ogół mniejsze ilości selenu, wyjątek stanowią czosnek, suche nasiona roślin strączkowych, grzyby. Zawartość selenu w przykładowych produktach spożywczych podano w tabeli.
Ogólnie, związki selenu są dobrze wchłaniane, przy czym selen w postaci organicznej jest lepiej przyswajalny od form nieorganicznych. Średnio przyswajalność selenu z diety waha się w granicach 55–65%. Z kolei przy niedoborach tego pierwiastka w organizmie jego przyswajalność wzrasta.
Czynnikami ułatwiającymi przyswajanie selenu są:
- białko (metionina)
- witaminy A, E, C
- inne związki o właściwościach przeciwutleniających.
Natomiast przy podwyższonej ilości metali ciężkich i siarki przyswajalność selenu spada.
Średnie zapotrzebowanie na selen dla osób dorosłych wynosi 45 µg/osobę/dobę.
Tabela. Zawartość selenu w 100 g wybranych produktów spożywczych | |
---|---|
produkt | selen µg |
łosoś świeży | 32,2 |
łosoś wędzony | 26 |
jaja kurze całe | 23,3 |
kasza gryczana | 20 |
kakao, proszek | 14,3 |
szynka wędzona | 12,1 |
ser, ementaler pełnotłusty | 9,5 |
wieprzowina, schab | 6,9 |
ryż biały | 6,0 |
ser, brie pełnotłusty | 5,8 |
czekolada gorzka | 4,5 |
czekolada mleczna | 4,5 |
orzechy włoskie | 1,7 |
mleko 1,5% tł. | 1,54 |
jogurt z owocami | 1,3 |
chleb żytni razowy | 1,27 |
banan | 1,04 |
brokuły | 0,6 |
jabłko | 0,3 |
pomidor | 0,3 |
szpinak | 0,1 |
pomarańcza | 0,05 |
Źródło: www.foodcomp.dk |