Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego terapia behawioralna chorych na cukrzycę powinna uwzględniać zarówno zalecenia dietetyczne, jak i zalecenia dotyczące wysiłku fizycznego, a także zwalczania palenia papierosów.
Zalecenia dietetyczne
Prawidłowe żywienie jest istotnym elementem leczenia cukrzycy oraz zapobiegania jej powikłaniom.
Odpowiednio skomponowana dieta sprzyja utrzymaniu właściwych stężeń glukozy i lipidów (cholesterolu całkowitego, frakcji LDL, frakcji HDL) oraz optymalnych wartości ciśnienia tętniczego.
Zalecenia ogólne
Zgodnie ze stanowiskiem PTD każda osoba chorująca na cukrzycę powinna być przeszkolona w kierunku zasad prawidłowego żywienia przez osoby odpowiednio przeszkolone. Może to być lekarz, dietetyk, pielęgniarka diabetologiczna lub edukator diabetologiczny.
Leczenie dietetyczne powinno zawierać wskazówki dotyczące całkowitej kaloryczności diety, rozkładu kalorii w poszczególnych posiłkach oraz informacje dotyczące źródeł poszczególnych składników odżywczych (węglowodanów, białek, tłuszczu) witamin, składników mineralnych i fitozwiązków.
Ważnym elementem sprzyjającym właściwej realizacji diety jest uwzględnienie indywidualnych preferencji żywieniowych i kulturowych pacjenta oraz uwzględnienie wieku, płci, poziomu aktywności fizycznej oraz sytuacji materialnej pacjenta.
Dieta osób chorujących na cukrzycę powinna opierać się na zasadach prawidłowego żywienia skierowanych do osób zdrowych, przy czym powinna uwzględniać dodatkowo:
- kontrolowanie ilości węglowodanów w zarówno całodziennym jadłospisie, jak i w poszczególnych posiłkach w ciągu dnia
- ograniczenie żywności zawierającej cukry proste, w tym cukry dodane (np. słodzona herbata)
- częstość i regularność posiłków.
W przypadku cukrzycy typu 1, u osób bez nadwagi i otyłości, należy pamiętać o ograniczeniu cukrów prostych oraz przestrzeganiu właściwie zbilansowanej diety. W tym przypadku insulinoterapia powinna uwzględniać nawyki żywieniowe pacjenta oraz jego tryb życia jednak z zachowaniem zasad prawidłowego żywienia. W przygotowaniu zaleceń dietetycznych można korzystać z systemu wymienników węglowodanowych oraz z wartości indeksu glikemicznego (IG) i wartości ładunku glikemicznego (ŁG).
W przypadku pacjentów z cukrzycą typu 2 poza kontrolą glikemii istotne jest także uzyskanie i utrzymanie prawidłowej masy ciała. Duże znaczenie ma więc całkowita kaloryczność diety uwzględniająca wiek, aktualną masę ciała oraz aktywność fizyczną pacjenta. Dieta powinna być tak skomponowana, aby zapewniała powolną, ale systematyczną utratę masy ciała. Właściwa redukcja masy ciała to od 0,5 kg do 1 kg na tydzień i można ja uzyskać, stosując zarówno dietę z ograniczoną ilością węglowodanów, jak i dietę niskotłuszczową.
W zapobieganiu i leczeniu cukrzycy typu 2 u osób ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym można zalecać dietę opartą na założeniach diety śródziemnomorskiej lub dietę DASH (Diateray Approaches to Stop Hypertension).
Zalecenia szczegółowe
Zapotrzebowanie na węglowodany
- 40–50% kaloryczności diety powinno pochodzić z węglowodanów, a przede wszystkim węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym IG <50
- chory powinien ograniczyć spożycie cukrów prostych do minimum
- dopuszcza się stosowanie słodzików w ilościach zalecanych przez producenta natomiast
- jako zamiennika sacharozy nie należy stosować fruktozy
- ilość błonnika pokarmowego w diecie powinna wynosić od 25–40 g/dzień ze szczególnym uwzględnieniem rozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego: pektyn (obecne w jabłkach, morelach, owocach cytrusowych i marchewce) i beta-glukanu (płatki owsiane i jęczmienne oraz otręby owsiane i jęczmienne).
Zapotrzebowanie na tłuszcz
- 30–35% wartości energetycznej diety powinno pochodzić z tłuszczu, a w tym:
- nasycone kwasy tłuszczowe – SFA (saturated fatty acids) powinny stanowić mniej niż 10%, a u osób ze zwiększonym stężeniem frakcji LDL ≥2,6 mmol/l (≥100 mg/dl) mniej niż 7%
- tłuszcze jednonienasycone – MUFA (monounsaturated fatty acids) powinny dostarczać 10–15%
- wielonienasycone kwasy tłuszczowe – PUFA (polyunsaturated fatty acids) powinny stanowić od 6–10% wartości energetycznej diety, w tym kwasy tłuszczowe omega-6: 5–8%, a omega 3: 1–2%
- zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/ dzień, a u osób z zwiększonym stężeniem cholesterolu frakcji LDL ≥2,6 mmol/l (≥100 mg/dl) nie powinna przekraczać 200 mg/dzień
- w celu zmniejszenia stężenia cholesterolu frakcji LDL należy ograniczyć nasycone kwasy tłuszczowe i/lub zastąpić je węglowodanami o niskim indeksie glikemicznym i/ lub jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi
- należy maksymalnie ograniczyć izomery trans kwasów tłuszczowych pochodzące z margaryn twardych, produktów cukierniczych oraz posiłków typu fast food.
Zapotrzebowanie na białko
- 15–20% wartości energetycznej diety powinno pochodzić z białek, przy czym stosunek białka pochodzenia zwierzęcego do białka pochodzenia roślinnego powinien być co najmniej 50/50%.
Zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze | |
---|---|
Składnik odżywczy | Zalecany udział poszczególnych składników odżywczych w diecie |
węglowodany | 40–50 % wartości energetycznej diety, zwłaszcza węglowodany o niskim IG (IG <50) |
tłuszcz |
30–35 % wartości energetycznej diety, w tym: SFA: do 10%, do 7% gdy LDL ≥2,6 mmol/l MUFA: 10–15%, PUFA: 6–8%, w tym omega-6: 5–8% omega-3: 1–2% cholesterol pokarmowy do 300 mg/dzień, do 200 mg/dzień gdy LDL ≥2,6 mmol/l |
białko | 15–20 % wartości energetycznej diety Stosunek białka pochodzenia zwierzęcego do roślinnego 50/50% |
Zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne
- nie zaleca się suplementacji witaminami i składnikami mineralnymi, jeśli u chorych nie stwierdza się niedoborów.
Spożycie alkoholu
- spożycie alkoholu u osób chorujących na cukrzycę nie jest wskazane, gdyż alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym może dojść do niedocukrzenia (hipoglikemii), zwłaszcza jeśli pacjent nie spożył przekąski
- dopuszcza się spożywanie czystego alkoholu etylowego w ilości nie większej niż 20 g/dzień w przypadku kobiet i nie więcej niż 30 g/dzień w przypadku mężczyzn
- z alkoholu należy całkowicie zrezygnować w przypadku hipertriglicerydemii (zwiększonego stężenia triglicerydów w surowicy), neuropatii (jest to zespół zaburzeń i objawów chorobowych układu nerwowego, wynikający z niewłaściwego leczenia cukrzycy) oraz w przypadku stwierdzenia zapalenia trzustki w wywiadzie.
Spożycie soli kuchennej
- dozwolone spożycie soli wynosi 5–6 g/ dzień, aczkolwiek u osób z umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym ilość soli należy ograniczyć do ≤4,8 g/dzień, a w przypadku nadciśnienia tętniczego i nefropatii do ≤4 g/ dzień.