×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta Intermittent fasting – skuteczna dieta czy trend żywieniowy?

mgr Diana Wolańska-Buzalska
dietetyk, Instytut Żywności i Żywienia

Dieta IF (ang. intermittent fasting), określana jako okresowa głodówka, od niedawna budzi ogromne zainteresowanie ze względu na doniesienia o jej skuteczności w redukcji masy ciała oraz pozytywnych korzyściach zdrowotnych.


Fot. pixabay.com

Dieta intermittent fasting to różne modele stosowania okresów postów lub restrykcji dietetycznych ze znacznym ograniczeniem energetyczności diety z naprzemiennymi okresami jedzenia bez ograniczeń. W podstawowych założeniach jej stosowania odchodzi się od tradycyjnego spożywania 5 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu.

Jednym z modelów diety IF jest dieta TRF (ang. time-restricted feeding). Zwykle stosowana jest w trzech wariantach, tzw. 16/8, 18/6 i 20/4, co oznacza w pierwszym przypadku 16-godzinny okres postu oraz 8 godzinne tzw. okienko żywieniowe, czyli czas, kiedy można jeść, z zaznaczeniem, iż powinien się on rozpoczynać około południa. Najbardziej rygorystyczny model zakłada 20-godzinny post i trwające 4 godziny okienko żywieniowe.

Innym protokołem jest 24-godzinny okres postu na przemian z 24-godzinnym okresem jedzenia powtarzany 2–3 razy w tygodniu w systemie 5:2 lub 4:3 – określany dietą typu ADF (ang. alternate-day-fasting). W danych literaturowych okresy postu opisywane są jako spożywanie diety bardzo niskoenergetycznej, ok. 400–600 kcal/d1.

Według podstawowych założeń tej diety nie ma ograniczeń dotyczących wyboru żywności oraz zjadanych ilości, a tym samym brak obowiązku liczenia kalorii czy zawartości makroskładników w dniach „jedzących” lub w czasie okienka metabolicznego. Mimo braku konkretnych wytycznych dotyczących jakości spożywanych posiłków, powinny być one racjonalnie bilansowane zgodnie z zaleceniami zdrowego żywienia.

Choć według zwolenników diety ma ona wiele zalet, nie jest modelem żywienia przeznaczonym dla wszystkich. Wśród osób, dla których ten sposób żywienia nie jest wskazany, wymienia się dzieci, młodzież, osoby starsze, kobiety w ciąży, w czasie laktacji oraz diabetyków. Szczególne duże zainteresowanie dieta ta budzi wśród osób z nadmierną masą ciała, sportowców i osób intensywnie uprawiających aktywność fizyczną, ze względu na dane wskazujące, iż zastosowanie diety IF sprzyja redukcji tkanki tłuszczowej, bez zmian w zakresie beztłuszczowej masy ciała. Do mankamentów diety zalicza się odczuwanie głodu w okresach „postu” i/lub zwiększony apetyt w okresach, w których dozwolone jest żywienie. Brak konkretnych zaleceń dietetycznych w czasie okienka metabolicznego czy dni bez restrykcji żywieniowych może stanowić ryzyko nieprawidłowego bilansowania diety, a tym samym nieść ryzyko zwiększonego niedoboru pokarmowego lub powstania chorób na tle niewłaściwego żywienia.

Ocena diety IF na podstawie dostępnych danych naukowych pozwala na przyjrzenie się rezultatom jej stosowania w aspekcie wpływu na komponenty składu ciała lub właściwości redukcji masy ciała, choć badania były prowadzone na bardzo niewielkich grupach. Dotychczasowe badania na zwierzętach wskazują na oddziaływania metaboliczne stosowania diety, głównie w modelu ADF. Ze względu na szczególne zainteresowanie tym modelem żywienia osób aktywnych fizycznie istnieją doniesienia, z badań również na niewielkich grupach sportowców, o jego wpływie na skład ciała i wydolność fizyczną. W metaanalizach wpływu diety IF podkreśla się rolę prowadzenia dużych badań randomizowanych, które poza oceną długofalową wpływu diety IF na efekty metaboliczne, pozwolą również na określenie jej jednoznacznych założeń i zaleceń dietetycznych.

Efekt odchudzający

Według niektórych teorii dieta IF jest rozwiązaniem pozwalającym na ograniczenia kaloryczne, które w sposób korzystny wpływają na procesy biologiczne organizmu. Dane naukowe wskazują, iż restrykcje kaloryczne przynoszą korzystne efekty w postaci redukcji masy ciała u osób dorosłych, a u osób szczupłych pozytywnie wpływają na stan zdrowia i długość życia2,3. W badaniach na zwierzętach wykazano, iż ograniczenie kaloryczne o 50–70% dziennego zapotrzebowania wydłuża życie nawet o 50%4. Jednak dane te dotyczą codziennych restrykcji dietetycznych, a nie jak w przypadku diety IF – w zależności od przyjętego modelu naprzemiennych dni postu i jedzenia lub z podziałem godzinowym, co nie jest jednoznaczne z utrzymaniem diety niskoenergetycznej (w założeniach diety nie ma ograniczeń ilościowych ani jakościowych spożywanych produktów i posiłków).

W 2006 roku opublikowano badanie przestawiające obserwację 500 uczestników stosujących przez 2,5 roku naprzemiennie dni ograniczeń kalorycznych do 20–50% dziennego zapotrzebowania energetycznego z dniem jedzenia bez ograniczeń, określanym jako jedzenie ad libitum, co przyniosło korzyści w wielu stanach patologicznych, m.in. w chorobach autoimmunologicznych oraz insulinooporności. Według autorów stosowanie naprzemienne dni restrykcji dietetycznych / postu z dniami jedzenia jest także alternatywą dla codziennych ograniczeń kalorycznych (stosowania diet niskoenergetycznych) w zakresie utrzymania prawidłowej masy ciała5.

W badaniu przeprowadzonym wśród kobiet będących na diecie IF 5:2 (podczas 2 dni restrykcji dietetycznych kaloryczność diety wynosiła 500–600 kcal, w pozostałe dni nie było ograniczeń kalorycznych) w porównaniu z grupą kobiet stosujących jednolicie dietę dostarczającą 75% dziennego zapotrzebowania energetycznego zaobserwowano porównywalne efekty redukcji masy ciała w obu grupach. Dodatkowo w grupie badawczej (stosującej dietę IF) odnotowano większą redukcję tkanki tłuszczowej wisceralnej oraz poprawę wrażliwości na insulinę6.

W 2016 roku kolejni autorzy porównywali skuteczność diety IF w modelu 5:2 (kaloryczność diety w dniach restrykcji wynosiła 400–600 kcal/d) z dietą dostarczającą 1200–1500 kcal/d u 63 pacjentów z nadwagą i otyłością (BMI 35,2±5kg/m2) chorych na cukrzycę typu 2 (HbA1c 7,4±1,3%) przez 12 tygodni. Zaobserwowano, że oba typy diet miały podobny efekt w zakresie procentowej utraty masy ciała ogółem (-5,9±4% P<0,001), zmian w składzie ciała oraz subiektywnego odczuwania głodu. W obu grupach odnotowano również podobne zmiany glikemii HbA1c (-0,7±0,9% P <0,001)7.

Zarówno wyniki z systematycznego przeglądu, jak i metaanalizy opublikowanej w 2016 roku dotyczącej skuteczności diety ADF wskazują, że jest ona skuteczną metodą dietetyczną i może być korzystniejsza niż stosowanie diety VLCD (ang. very-low-calorie dieting) dla niektórych pacjentów, ze względu na łatwość jej przestrzegania, większą utratę tkanki tłuszczowej przy względnym braku zmian zawartości beztłuszczowej masy ciała. Jednak do prawidłowej oceny skuteczności tych dwóch modelów dietetycznych potrzebne są bezpośrednie randomizowane badania kliniczne8.

W metaanalizie 16 badań interwencyjnych stosowania diety typu ADF w 11 badaniach zaobserwowano istotnie statystyczną redukcję masy ciała (zmniejszenie masy ciała o 8% w grupie badawczej vs 3% w grupie kontrolnej w ciągu 12-tygodniowych obserwacji), w 3 interwencjach redukcji masy ciała towarzyszyło zmniejszenie stężenia glukozy i insuliny, w pozostałych interwencjach nie odnotowano wpływu na parametry gospodarki węglowodanowej. Negatywnym aspektem stosowanie diety typu ASD było odczuwanie głodu w okresach wstrzemięźliwości od jedzenia9.

Wpływ na organizm

Badania na zwierzętach wykazały, iż okresowe ograniczenia kalorii mogą korzystnie wpływać na wydłużenie życia poprzez zwolnienie procesów degeneracyjnych, które odgrywają rolę w chorobach układu krążenia, cukrzycy, nowotworach lub chorobach neurodegeneracyjnych1,9.

Ochronny wpływ diety ADF na chorobę niedokrwienną serca wydaje się związany z modyfikacją składu ciała pod wpływem jej stosowania (redukcja tkanki tłuszczowej, w tym tkanki tłuszczowej wisceralnej) oraz metabolizmem poprzez zwiększenie stężenia adiponektyny, redukcję leptyny, zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL bez znaczącej modyfikacji frakcji cholesterolu HDL1,9.

Według danych naukowych badań przeprowadzonych na myszach ograniczenie kaloryczne zmniejsza stres oksydacyjny i metaboliczny w organizmie, co stanowi mechanizm ochrony neuronowej, który obejmuje czynnik neurotroficzny, czyli spowalnia degenerację neuronalną i poprawia wyniki w chorobie Parkinsona, chorobie Huntingtonachorobie Alzheimera1. W badaniach innych autorów przeprowadzonych na myszach zaobserwowano, iż dieta IF z okresowym postem, porównywanym do ramadanu, wykazała istotną poprawę wskaźnika masy ciała, profilu lipidowego w surowicy i parametrów stresu oksydacyjnego10.

Należy dodać, iż podobne korzystne efekty obserwuje się w czasie stosowania prawidłowo zbilansowanej, tradycyjnej diety niskoenergetycznej w postaci redukcji zawartości tkanki tłuszczowej i zmniejszenia ryzyka chorób powstających na tle niewłaściwego żywienia. Stosowanie zdrowej, normoenergetycznej diety również ma wpływ ochronny na występowanie chorób o podłożu neurodegeneracyjnym.

Uczucie głodu

Jednym z mankamentów diety ADF jest ryzyko kompulsywnego zaspokajania apetytu po okresach postu.

W badaniach Clayton i wsp. oceniano wpływ 24-godzinnej diety bardzo niskoenergetycznej (ok. 500 kcal) na subiektywne odczucie głodu, regulację apetytu i spożycie energii wśród 18 szczupłych osób w stosunku do grupy spożywającej 1. dnia dietę około 2300 kcal. W wynikach zaobserwowano zwiększenie spożycia energii o 7% 2. dnia po diecie oraz brak różnic 3. dnia. Przejściowe zwiększenie apetytu odnotowano rano następnego dnia po zastosowaniu diety niskoenergetycznej, podczas gdy hormonalne markery apetytu (glukagonopodobny peptyd-1 [GLP-1], insulina) nie zwiększały się wystarczająco, by wywołać hiperfagię11.

W innych badaniach osoby, będące na diecie ADF, po okresie restrykcji dietetycznej obserwowały nasilenie uczucia głodu w ciągu dnia, ale również zwiększone uczucie sytości podczas spożywania posiłku, co skutkowało trudnościami w spożyciu zalecanych porcji12,13.

Należy zauważyć, iż przytoczone badania dotyczące oceny uczucia głodu/sytości po naprzemiennych restrykcjach dietetycznych prowadzone były wśród osób o prawidłowej masie ciała. Dietę IF chętnie podejmują osoby mające problem z nadmierna masą ciała, u których w większości przypadków subiektywne odczuwanie głodu i sytości oraz hormonalna regulacja łaknienia jest zaburzona14.

Okno metaboliczne

Jednym z modelów diety IF jest stosowanie jej w formacie okna metabolicznego, w literaturze naukowej określane jest jako TRF (ang. time-restricted feeding), które trwa od 4 do 8 godzin. Możliwe jest wtedy żywienie bez ograniczeń ilościowych i jakościowych. W pozostałych godzinach doby wskazany jest post.

W badaniach Changa i wsp. przeprowadzonych na otyłych myszach z problemami metabolicznymi, jak stłuszczenie wątroby oraz nietolerancja glukozy, które miały 8-godzinny dostęp do wysokotłuszczowej diety bez ograniczeń kalorycznych, po okresie 7 tygodni zaobserwowano redukcję masy ciała, zmniejszenie tolerancji insuliny oraz stłuszczenia wątroby15.

Dieta typu TRF budzi szczególne zainteresowanie wśród osób aktywnych fizycznie ze względu na doniesienia dotyczące jej wpływu na redukcję masy ciała z zachowaniem masy mięśniowej, co pozwalałoby sportowcom osiągać pożądaną masę ciała dla określonej kategorii sportowej, a tym samy wpływać na wydolność fizyczną. Jednak dotychczasowe dane nie są wystarczające, aby potwierdzić tę tezę.

W jednym z włoskich badań oceniano wpływ okresowego TRF trwającego 8 godzin na komponenty składu ciała i wydolność fizyczną osób poddanych treningom wytrzymałościowym. W grupie badawczej zawodnicy spożywali 3 posiłki o godzinie 13, 16 i 20 w okresie 8-godzinnego okienka metabolicznego, dostarczając ok. 2800 kcal/d. Grupa kontrolna spożywała 3 posiłki dziennie: o 8, 13 i 20, dostarczając ok. 3000 kcal/d. Po okresie 8 tygodni zaobserwowano większy ubytek tkanki tłuszczowej w grupie badawczej i porównywalne zmiany w obu grupach beztłuszczowej masy ciała, masy mięśniowej oraz wytrzymałość siłową. W ocenie biomarkerów metabolicznych zaobserwowano w grupie badawczej zmniejszenie stężenia testosterolu, insulinopodobnego czynnika wzrostu IGF-1, leptyny i zwiększenie stężenia adiponektyny16.

Podobne wnioski publikują brytyjscy autorzy w "European Journal of Sport Science" dotyczące wpływu diety typu TRF podczas 8-tygodniowego treningu wytrzymałościowego na zmiany w składzie ciała i wytrzymałość siłową. Czas okienka metabolicznego ograniczony był do 4 godzin dziennie 4 razy w tygodniu, podczas którego uczestnicy spożywali średnio 650 kcal, choć nie było ograniczeń dotyczących ilości i rodzaju spożywanej żywności. W badaniach nie zaobserwowano zmian w zakresie składu ciała w grupie badawczej. W grupie kontrolnej zaobserwowano natomiast zwiększenie zawartości beztłuszczowej masy ciała. W obu grupach odnotowano natomiast zwiększenie siły mięśniowej17.

Znacznie więcej badań dotyczących wpływu okresowego postu na wyniki sportowe przeprowadzono wśród sportowców, którzy ze względów religijnych stosują ramadan porównywany do diety typu TRF. Według tych doniesień okresowe przerwy w jedzeniu nie mają wpływu na wytrzymałość nerwowo-mięśniową, natomiast diety IF typu 4:3 lub typu TRF stosowane podczas ramadanu (wstrzemięźliwość od jedzenia od świtu do zmroku) negatywnie wpływają na wydolność anaerobową, a w badaniach mężczyzn uprawiających judo oraz biegi średniodystansowe nieznacznie zmniejszają wydolność areobową i beztlenową18-21.

Podsumowanie

Próbując odpowiedzieć na pytanie, czy dieta IF to skuteczna strategia odchudzania, czy po prostu nowy trend w dziedzinie żywienia, należy podkreślić, iż istnieje potrzeba zaplanowania dużych, randomizowanych badań trwających przynajmniej rok oceniających długofalowy wpływ diety IF na organizm i skutki metaboliczne oraz biomarkery starzenia się organizmu i jednocześnie pozwalających określić najbardziej korzystny model diety IF. Ze względu na brak jednoznacznych danych dotyczących efektów i bezpieczeństwa stosowania diety IF nie jest to sposób żywienia, który mógłby być rekomendowany dla ogółu populacji. Istnieje potrzeba zdefiniowania grupy, dla której rekomendowany byłby model żywienia IF oraz grup, dla których stanowiłby ryzyko zdrowotne, m.in. diabetyków. Dla nich zbyt długie przerwy między posiłkami mogłyby spowodować ryzyko wystąpienia hipoglikemii.

W dotychczasowym przeglądzie artykułów opublikowanych na ten temat w czasopismach naukowych omawiających badania na zwierzętach lub niewielkich grupach osób podkreśla się możliwości stosowania diety IF przez dłuższy czas ze względu na pokrywanie minimalnych potrzeb żywieniowych i prawidłowego zbilansowania, pozytywnego wpływu na parametry metaboliczne, w tym redukcję tkanki tłuszczowej i utrzymanie masy mięśniowej. Dodatkowo sugestywne badania na zwierzętach oraz ograniczone badania na ludziach wskazują, że ograniczenia czasowe spożywania pokarmów do kilku godzin dziennie wskazują ten rodzaj diety jako relatywnie prostą i skuteczną strategię prewencji chorób na poziomie populacyjnym9,22,23.

Piśmiennictwo:

1. Caramoci A., Mitoiu B., Pop M. i wsp.: Is intermittent fasting a scientifically-based dietary method? Medicina Sportiva 2016; vol. XII, 2: 2747–2755.
2. Heilbronn L.K., Smith S.R., Martin C.K. i wsp.: Alternate-day fasting in nonobese subjects: effects on body weight, body composition, and energy metabolism. Am. J. Clin. Nutr. 2005; 81: 69–73.
3. Heilbronn L.K., Ravussin E.: Calorie restriction and aging: review of the literature and implications for studies in humans. Am. J. Clin. Nutr. 2003; 78: 361–369.
4. Stunkard A.J.: Nutrition, aging and obesity. [W]: Rockstein M., Sussman M.L. (red.): Nutrition, longevity, and aging. New York: Academic Press: 253–284:
5. Johnson J., Laub D., John S.: The effect of health of alternate day calorie restriction: Eating less and more than needed on alternate days prolongs life?, Med. Hypoteses 2006; 67: 209–221.
6. Harvie M., Wright C., Pegington M. i wsp.: The effect of intermittent energy and carbohydrate restriction v. daily energy restriction on weight loss and metabolic disease risk markers in overweight women. Br. J. Nutr. 2013; 110: 1534–1547.
7. Carter S., Clifton P.M., Keogh J.B.: The effects of intermittent compared to continuous energy restriction on glycaemic control in type 2 diabetes; a pragmatic pilot trial. Diabetes Res. Clin. Pract. 2016; 19 (122): 106–112.
8. Alhamdan B.A., Garcia-Alvarez A., Alzahrnai A.H. i wsp.: Alternate-day versus daily energy restriction diets: which is more effective for weight loss? A systematic review and meta-analysis Obes Sci Pract. 2016; 2 (3): 293–302.
9. Patterson R.E., Sears D.D.: Metabolic Effects of Intermittent Fasting. Ann. Rev. Nutr. 2017; 21 (37): 371–393.
10. Mindikoglu A.L., Opekun A.R., Gagan S.K., Devaraj S.: Impact of Time-Restricted Feeding and Dawn-to-Sunset Fasting on Circadian Rhythm, Obesity, Metabolic Syndrome, and Nonalcoholic Fatty Liver Disease. Gastroenterol. Res. Pract. 2017; 2017: 3932491.
11. Clayton D.J., Burrell K., Mynott G. i wsp.: Effect of 24-h severe energy restriction on appetite regulation and ad libitum energy intake in lean men and women. Am. J. Clin. Nutr. 2016 Dec; 104 (6): 1545–1553. Epub 2016 Nov 2.
12. Stote K., Baer D.J., Spears K. i wsp.: A controlled trial of reduced meal frequency without caloric restriction in healthy, normal-weight, middle-aged adults. Am. J. Clin. Nutr 2007; 85: 981–988.
13. Heilbronn L.K., Smith S.R., Martin C.K. i wsp.: Alternate-day fasting in nonobese subjects: effects on body weight, body composition, and energy metabolism. Am. J. Clin. Nutr. 2005; 81: 69–73.
14. Korek E., Krauss H., Piątek J., Chęcińska Z.: Regulacja hormonalna łaknienia. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2013; Tom 19, Nr 2: 211–217.
15. Chung H., Chou W., Sears D.D. i wsp.: Time-restricted feeding improves insulin resistance and hepatic steatosis in a mouse model of postmenopausal obesity. Metabolism 2016; 12: 1743–1754.
16. Moro T., Tinsley G., Bianco A. i wsp.: Effects of eight weeks of time-restricted feeding (16/8) on basal metabolism, maximal strength, body composition, inflammation, and cardiovascular risk factors in resistance-trained males. J. Transl. Med. 2016; 14 (1): 290.
17. Tinsley G.M., Forsse J.S., Butler N.K. i wsp.: Time-restricted feeding in young men performing resistance training: A randomized controlled trial. Eur. J. Sport Sci. 2017 Mar; 17 (2): 200–207.
18. Cherif A., Meeusen R., Farooq A. i wsp.: Three Days of Intermittent Fasting: Repeated-Sprint Performance Decreased by Vertical Stiffness Impairment. Int. J. Sports Physiol. Perform.:1-26. doi: http://dx.doi.org/10.1123/ijspp.2016-0125 79.
19. Brisswalter J., Bouhlel E., Falola J.M. i wsp.: Effects of Ramadan intermittent fasting on middle-distance running performance in well-trained runners. Clin. J. Sport Med. 2011; 5: 422–427.
20. Chaouachi A., Coutts A.J., Chamari K. i wsp.: Effect of Ramadan intermittent fasting on aerobic and anaerobic performance and perception of fatigue in male elite judo athletes. J, Strength Cond, Res, 2009; 9: 2702–2709.
21. Chaouachi A., Leiper J.B., Souissi N. i wsp.: Effects of Ramadan intermittent fasting on sports performance and training: a review. Int. J. Sports Physiol. Perform. 2009; 4 (4): 419–434.
22. Horrne B.D., Muhlestein J.B., Anderson J.: Health effects of intermittent fasting: hormesis or harm? A systematic review. Am. J. Clin. Nutr. 2015; 102 (2): 464–470.
23. Johnstone A.: Fasting for weight loss: an effective strategy or latest dieting trend? Int. J. Obes. 2015; 39 (5): 727–733.

04.09.2018
Zobacz także
  • Dieta Dukana
  • Dieta Cambridge
  • Dieta Kwaśniewskiego
  • Diety alternatywne
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dieta w zespole metabolicznym
  • Dieta niskowęglowodanowa w wybranych jednostkach chorobowych
  • Zespół policystycznych jajników (PCOS)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta