Dieta o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols – FODMAP) w ostatnich latach zyskała dużą popularność jako sposób żywienia wykorzystywany w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego (irritable bowel syndrome – IBS).
Fot. pixabay.com
Za twórców tej diety uznaje się australijskich naukowców z Monash University (Monash University, Medicine, Nursing and Health Sciences).
Badania wykazały, że węglowodany łatwo fermentujące, słabo wchłaniane i o wysokim ciśnieniu osmotycznym, do których zalicza się fruktozę, laktozę, fruktany oraz alkohole polihydroksylowe (do grupy tej zalicza się sztuczne środki słodzące, takie jak sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol), mogą nasilać objawy IBS. Uznaje się więc, że dieta o małej zawartości FODMAP jest skuteczną formą leczenia dietetycznego tej choroby.
W najnowszej metaanaliza z lutego 2021 roku, która ukazała się w European Journal of Nutrition wykazano, że dieta o niskiej zawartości FODMAP zmniejsza objawy ze strony przewodu pokarmowego i poprawia jakość życia pacjentów z IBS w porównaniu z dietami kontrolnymi (np. tradycyjną dieta czy dietą z dużą zawartością FODMAP). Ponadto w innych pracach wykazano, że dieta o niskiej zawartości FODMAP jest skuteczniejsza w leczeniu objawów czynnościowych schorzeń przewodu pokarmowego w stosunku do diety zgodnej z zaleceniami UK National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) - ponad 76% pacjentów zgłaszało poprawę po zastosowaniu diety ubogiej w FODMAP w porównaniu z 54% pacjentów stosujących zalecenia NICE.
Mimo tak zadawalających wyników, nadal wiele kwestii pozostaje do wyjaśnienia. Ponieważ długotrwałe ograniczenie FODMAP może pociągać za sobą zmiany w mikrobiocie jelitowej, metabolizmie kolonocytów oraz stanie odżywienia pacjenta konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań oceniających długoterminowe bezpieczeństwo przestrzegania tych zaleceń dietetycznych.
Trzy etapy diety o małej zawartości FODMAP
Jak podkreślają naukowcy z Monash University, nie jest to dieta, którą należy stosować do końca życia. Składa się ona z trzech etapów. W pierwszej fazie eliminuje się na 6–8 tygodni produkty zawierające duże ilości FODMAP i zastępuje się je produktami z niską zawartością FODMAP. Po tym czasie w miarę ustępowania objawów IBS przechodzi się do etapu drugiego, w którym dietę należy stopniowo rozszerzać (biorąc pod uwagę indywidualną tolerancję) o produkty zawierające więcej FODMAP. Trzeci etap to personalizacja diety z eliminacją pokarmów wywołujących objawy.
W aktualnych wytycznych American College of Gastroenterology zwrócono uwagę, że aby zapewnić właściwą realizację diety (we wszystkich trzech etapach) ważna jest pomoc odpowiednio przeszkolonego dietetyka. Jeśli nie ma takiej możliwości, to pacjent powinien być zaopatrzony w odpowiednie (wysokiej jakości) materiały dydaktyczne.
Dlaczego produkty zwierające duże ilości FODMAP nasilają objawy IBS?
Produkty obfitujące w FODMAP przechodzą w postaci niezmienionej do jelita i poprzez swoje działanie osmotyczne powodują nagromadzenie płynów w jego świetle. W ten sposób dochodzi do przyspieszenia motoryki jelit. Po przejściu do jelita grubego podlegają one fermentacji bakteryjnej ze wzmożoną produkcją dwutlenku węgla i wodoru. Dalsze przemiany mogą prowadzić do wytworzenia siarkowodoru i metanu. Procesy te są odpowiedzialne za uczucie dyskomfortu w rejonie jamy brzusznej (ból oraz uczucie przelewania), biegunki lub zaparcia i wzdęcia.
Źródła FODMAP w diecie
W tabeli podano przykłady produktów o małej i dużej zawartości FODMAP. Na pierwszym etapie diety należy całkowicie wyeliminować produkty zawierające duże ilości FODMAP. Nie jest to trudne, ponieważ dla produktów przeciwwskazanych (z dużą zawartością FODMAP) istnieje alternatywa w postaci produktów dozwolonych (z małą zawartością FODMAP).
produkty | duża zawartość FODMAP | mała zawartość FODMAP |
---|---|---|
warzywa | cebula, szparagi, karczochy, brokuły, kalafior, patisony, brukselka, soczewica, groszek zielony, pory, buraki ćwikłowe, kapusta, grzyby, koper włoski, czosnek | marchew, pomidory, ogórki, papryka o wydłużonych strąkach, kapusta chińska, kiełki bambusa, seler, kukurydza, bakłażan, sałata, dynia, kabaczek, słodkie ziemniaki, szczypior |
owoce | jabłko, gruszka, mango, gruszka chińska, arbuz, nektarynka, brzoskwinie, morele, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki | banany, winogrona, kiwi, mandarynki, pomarańcze, ananasy, grejpfruty, cytryny, jagody, truskawki |
mleko i produkty mleczne | twaróg, delikatne sery (mascarpone, ricotta), mleko skondensowane, jogurty, maślanka, mleko (krowie, owcze, kozie), kwaśna śmietana, bita śmietana, mleko sojowe | ser (szwajcarski, cheddar, parmezan, mozzarella), ser brie, ser camembert, mleko migdałowe, mleko ryżowe, masło, masło orzechowe, margaryna |
źródło białka | nasiona roślin strączkowych: soczewica, ciecierzyca, fasola, soja | mięso, ryby, drób, jaja, tofu |
pieczywo i produkty zbożowe | żyto, produkty pszenne, pieczywo pszenne, płatki śniadaniowe pszenne z suszonymi owocami, makaron pszenny | pieczywo bezglutenowe, mąka orkiszowa, chleb orkiszowy na zakwasie, płatki ryżowe, mąka owsiana, płatki owsiane, makaron bezglutenowy, ryż, proso, gryka, komosa ryżowa |
orzechy i nasiona | orzechy nerkowca, pistacje | orzechy włoskie, migdały, orzeszki ziemne, orzechy pekan, orzeszki piniowe, orzechy makadamia, ziarna sezamu, pestki dyni, nasiona słonecznika (wszystkie powyższe w ilości 1 małej garści) |
inne | syrop z agawy, miód, syrop glukozowo-fruktozowy (high fructose corn syrup – HFCS), słodziki (sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol) | cukier kryształ, syrop klonowy, aspartam, stewia |
Na co jeszcze należy zwrócić uwagę?
Bardzo ważnym warunkiem skutecznej eliminacji produktów obfitujących w FODMAP jest uważne czytanie składu gotowych produktów i potraw. Należy pamiętać, że czosnek i cebula są bardzo często dodawane do doprawionych mięs i gotowych mieszanek przyprawowych. Podobnie jest w przypadku produktów zawierających sztuczne środki słodzące.
Do produktów przeznaczonych dla diabetyków, niektórych jogurtów, soków czy gum bez cukru dodaje się słodziki. Należy zwrócić uwagę również na produkty zawierające dodatek syropu glukozowo-fruktozowego: słodycze i wyroby cukiernicze, jogurty, soki, musztardy, keczup i inne gotowe sosy. Dzięki uważnemu czytaniu etykietek zyska się pewność, że dany produkt nie zawiera FODMAP.
Prof. Paul Moayyedi z McMaster University w Kanadzie odpowiada na pytanie o najwłaściwszą dietę w leczeniu zespołu jelita drażliwego (IBS) - zobacz film:
Przykładowy jadłospis uwzględniający produkty z małą zawartością FODMAP
Wydrukuj przykładowy jadłospis
Śniadanie
- płatki owsiane z dodatkiem mleka ryżowego (do kupienia w sklepach ze zdrową żywnością – przyp. red.), pokrojonych bananów i kiwi
- herbata czarna (jeśli to konieczne, z dodatkiem cukru)
Obiad
- zupa-krem wielowarzywny przygotowany z marchewki, ziemniaków, selera i niewielkiej ilości kukurydzy (po ugotowaniu warzywa należy zmiksować)
- grilowany łosoś, ryż brązowy, warzywa grilowane: marchewka, bakłażan, dynia – przyprawione ziołami prowansalskimi, posypane uprażonym słonecznikiem (słonecznik należy uprażyć na patelni teflonowej bez dodatku tłuszczu, łososia i warzywa można grilować w jednym naczyniu)
- woda mineralna niegazowana lub sok pomarańczowy rozcieńczony wodą
Podwieczorek
- sałatka owocowa przygotowana z mandarynek, ananasa i winogron, polanych niewielką ilością syropu klonowego
Kolacja
- pieczywo bezglutenowe posmarowane niewielka ilością masła z dodatkiem sera mozzarella, pomidorów i kilku listków bazylii
- herbata czarna (jeśli to konieczne, z dodatkiem cukru)
Piśmiennictwo:
- Altobelli, E.; Del Negro, V.; Angeletti, P.M.; Latella, G. Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients 2017, 9, 940. https://doi.org/10.3390/nu9090940
- Dionne J, Ford AC, Yuan Y i wsp. A systematic review and meta-analysis evaluating the efficacy of a gluten free diet and a low FODMAP diet in treating symptoms of IBS. Am J Gastroenterol 2018;113:1290–300.
- Lacy BE, Pimentel M, Brenner DM i wsp. ACG Clinical Guideline: Management of Irritable Bowel Syndrome. Am J Gastroenterol. 2021 Jan 1;116(1):17-44. doi: 10.14309/ajg.0000000000001036. PMID: 33315591.
- van Lanen, AS., de Bree, A. & Greyling, A. Efficacy of a low-FODMAP diet in adult irritable bowel syndrome: a systematic review and meta-analysis. Eur J Nutr (2021). https://doi.org/10.1007/s00394-020-02473-0
- Varjú P, Farkas N, Hegyi P. i wsp. Low fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols (FODMAP) diet improves symptoms in adults suffering from irritable bowel syndrome (IBS) compared to standard IBS diet: A meta-analysis of clinical studies. PLoS One. 2017 Aug 14;12(8):e0182942. doi: 10.1371/journal.pone.0182942. PMID: 28806407; PMCID: PMC5555627.