Choroba Parkinsona dotyczy ośrodkowego układu nerwowego i powoduje obumieranie komórek nerwowych znajdujących się w części mózgu zwanej istotą czarną. Jej objawy, takie jak drżenie kończyn, sztywność mięśni i spowolnienie ruchów wynikają ze zniszczenia komórek nerwowych produkujących dopaminę. Substancja ta jest neuroprzekaźnikiem, który wpływa na aktywność ruchową, a także uczestniczy w procesach emocjonalnych i motywacyjnych.
Fot. pixabay.com
Wprawdzie nie istnieje dieta, która może zapobiec rozwojowi choroby Parkinsona lub powstrzymać jej postęp, odpowiedni sposób odżywiania stanowi jednak ważny element jej terapii. Należy również pamiętać, że skuteczność leczenia jednym z najczęściej stosowanych w chorobie Parkinsona leków – lewodopą – w znacznym stopniu jest uzależniona od szybkości jej wchłaniania oraz obecności czynników zaburzających ten proces, a zatem także od diety stosowanej przez chorego. Lewodopa jako aminokwas konkuruje we wchłanianiu i przechodzeniu przez barierę krew–mózg z innymi aminokwasami, pochodzącymi z białka pokarmu. W takiej sytuacji najlepiej przyjmować lek 30 minut przed posiłkiem lub co najmniej 2 godziny po nim.
Właściwa dieta zapewnia skuteczne działanie leków, wpływa na dobre samopoczucie chorego oraz warunkuje utrzymanie właściwej masy ciała. Istotny problem u pacjentów z chorobą Parkinsona stanowi niedożywienie. Szacuje się, że występuje ono u 15–24% chorych. U połowy chorych utrata masy ciała jest obserwowana już w pierwszych latach choroby.
Niedożywienie jest spowodowane zarówno trudnościami w posługiwaniu się sztućcami, jak i częstym współwystępowaniem depresji, która zazwyczaj wiąże się z brakiem apetytu. Ponadto znacząca część energii chorego wydatkowana jest na ruchy mimowolne, czyli drżenie mięśni oraz zwiększone napięcie mięśniowe.
Inny problem, który może wystąpić w tej grupie chorych, to zaburzenia pracy przewodu pokarmowego – zbyt szybkie odczuwanie sytości oraz częste zaparcia.
Dieta z redystrybucją białka
U pacjentów, u których obserwuje się wyraźne fluktuacje ruchowe (co oznacza, że pacjent w sposób bardzo szybki i nieprzewidywalny przechodzi z fazy optymalnej sprawności do nasilonych zaburzeń ruchowych) zaleca się, aby przyjmowanie lewodopy było uzależnione od spożycia białka w diecie. Konieczność stosowania diety z redystrybucją białka spowodowana jest faktem, że lewodopa ma strukturę chemiczną zbliżoną do innych aminokwasów przyjmowanych z pożywieniem. W związku z tym dochodzi do konkurencji z aminokwasami pochodzącymi z żywności, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń jej wchłaniania i transportu przez barierę krew–mózg.
W praktyce oznacza to ograniczenie białka w godzinach porannych i popołudniowych, a spożywanie produktów bogatobiałkowych w godzinach wieczornych. Od godzin porannych do późnych godzin popołudniowych całkowita ilość białka nie powinna przekraczać 7–10g (co stanowi około 10% zapotrzebowania na białko). Nie zmienia to faktu, że nadal należy przestrzegać zaleceń dotyczących dobowego spożycia białka, które powinno wynosić co najmniej 1 g/kg aktualnej masy ciała. Badania wskazują, że taka redystrybucja białka poprawia funkcje ruchowe i wpływa na wydłużenie czasu, w którym pacjent ma optymalną sprawność ruchową. Dlatego też rekomenduje się ją na początku choroby oraz u wszystkich chorych w zaawansowanym stadium z obecnością fluktuacji ruchowych.
Niezwykle ważne jest, by pacjent stale podlegał monitorowaniu pod względem żywieniowym. Pozwoli to na zmniejszenie ryzyka niedożywienia i ewentualnych niedoborów składników mineralnych.
Elementy diety korzystne w chorobie Parkinsona
Witaminy antyoksydacyjne
Badania epidemiologiczne wskazują, że ryzyko rozwoju choroby Parkinsona zmniejsza duże spożycie surowych warzyw i owoców, stanowiących źródło przeciwutleniaczy. Przeciwutleniacze, takie jak witamina C, ß-karoten czy witamina E neutralizują wolne rodniki, które sprzyjają chorobom neurodegeneracyjnym.
W badaniach dotyczących suplementacji przeciwutleniaczami u osób z chorobą Parkinsona nie uzyskano jednoznacznych wyników, z całą pewnością jednak można polecić dietę, która dostarcza je z naturalnych źródeł, czyli z warzyw i owoców.
Tabela. Warzywa i owoce stanowiące dobre źródło witamin przeciwutleniających | ||
---|---|---|
warzywa | owoce | |
witamina C | brukselka, chrzan, jarmuż, papryka czerwona i zielona, natka pietruszki, szpinak, kalafior, kalarepa | porzeczki czarne, truskawki, poziomki, kiwi, cytryna, grejpfrut, pomarańcza |
ß-karoten | marchew, natka pietruszki, jarmuż, szpinak, szczaw, szczypiorek, papryka czerwona, boćwina | morele, melony, brzoskwinie, śliwki |
witamina E | natka pietruszki, papryka czerwona i zielona, kapusta włoska, czerwona i biała | czarne jagody, nektarynki, awokado |
Kwasy tłuszczowe omega 3
Uważa się, że kwasy tłuszczowe omega 3, których bogate źródło stanowią ryby, mogą zmniejszać ryzyko chorób neurodegeneracyjnych, do których zalicza się chorobę Parkinsona. Szczególnie korzystny jest kwas dokozaheksaenowy (DHA), niezbędny do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania mózgu. Ponadto DHA chroni neurony przed cytotoksycznością. W jednym z badań stwierdzono, że suplementacja kwasami omega 3 zmniejszała ryzyko depresji w tej grupie chorych.
Jak powinna się odżywiać osoba z chorobą Parkinsona?
Przede wszystkim należy pamiętać o różnorodności spożywanych pokarmów. Dieta powinna zaspokoić zapotrzebowanie zarówno na białka oraz tłuszcze, jak i węglowodany.
Podstawę dobrze skomponowanej diety stanowią warzywa i owoce oraz pełnoziarniste produkty zbożowe, takie jak: pieczywo razowe, pieczywo graham, grube kasze (gryczana, jęczmienna, pęczak) oraz płatki (owsiane, jęczmienne, żytnie).
W codziennej diecie powinny się także znaleźć chude produkty nabiałowe: jogurty, kefiry, maślanki, najlepiej naturalne, nie zaś owocowe, oraz sery twarogowe. Z powodzeniem można do nich dodać świeże owoce.
Z produktów dostarczających białko do diety warto włączyć chude gatunki mięs (chuda wołowina, cielęcina, kurczak, indyk). W diecie nie powinno zabraknąć wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega 3, których najlepszym źródłem są ryby, zwłaszcza ryby morskie, takie jak: łosoś, tuńczyk, śledź czy makrela. Dobrym źródłem białka są również jajka oraz nasiona roślin strączkowych.
Codzienne problemy chorych
Niektóre problemy, które dotykają osób z chorobą Parkinsona, można ograniczyć, pamiętając o kilku zasadach. Poniżej znajduje się tabela wskazująca, jak sobie radzić z najczęstszymi utrudnieniami w życiu codziennym.
Tabela. Częste problemy i sposoby ich pokonania | |
---|---|
Trudności związane z krojeniem pokarmów |
|
Trudności w połykaniu |
|
Szybko się pojawiające uczucie sytości |
|
Zaparcia |
|
Piśmiennictwo:
Karbowniczek A., Sienkiewicz-Jarosz H., Czernuszenko A. i wsp.: Leczenie żywieniowe w neurologii – stanowisko interdyscyplinarnej grupy ekspertów. Cześć II. Rola żywienia w chorobie Parkinsona. Polski Przegląd Neurologiczny 2018; 14 (3): 117–130.Da Silva T.M., Munhoz R.P., Alvarez C. i wsp.: Depression in Parkinson’s disease: a double-blind, randomized, placebo-controlled pilot study of omega-3 fatty-acid supplementation. J. Affect. Disord. 2008; 111: 351–359.
Okubo H., Miyake Y., Sasaki S. i wsp.: Dietary patterns and risk of Parkinson's disease: a case-control study in Japan. Eur. J. Neurol. 2012; 19 (5): 681–688.
Palacios N., Gao X., McCullough M.L. i wsp.: Caffeine and risk of Parkinson's disease in a large cohort of men and women. Mov. Disord. 2012; 27 (10): 1276–1282.
Żywienie w chorobie Parkinsona. Praktyczny poradnik dla pacjentów. Wyd. Fundacja „Żyć z chorobą Parkinsona”, Warszawa 2007