×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta w zaparciach

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Główny objaw wskazujący na zaparcia stanowi zbyt mała częstotliwość wypróżnień (≤2 na tydzień). Występują także inne, często zgłaszane przez pacjentów dolegliwości: trudności w zapoczątkowaniu codziennej defekacji (oddawaniu stolca) z koniecznością nadmiernego parcia i towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia lub oddawanie suchego, zbitego stolca.


Fot. pixabay.com

Zaparcia to istotny problem zdrowotny, który w główniej mierze dotyczy krajów rozwiniętych. Regularność wypróżnień jest uzależniona od wielu czynników. Zalicza się do nich m.in. cechy osobnicze, napięcie układu autonomicznego, sposób żywienia oraz poziom aktywności fizycznej. Wszystkie te czynniki decydują o czasie pasażu treści pokarmowej przez jelita. Ocenia się, że przemieszczenie się treści przez jelito grube może trwać nawet 6 dni, natomiast u większości osób zajmuje około 2–3 dni. Niestety w sytuacji wydłużenia pasażu jelitowego i dłuższego przebywania treści w jelicie grubym dochodzi do zmniejszenia w niej zawartości wody. W takiej sytuacji stolec staje się twardy i zbity, a to z kolei utrudnia wypróżnienie.

Przyczyny zaparć

W znacznym stopniu na występowanie zaparć wpływa styl życia i nieprawidłowe nawyki żywieniowe. I choć stres, spożywanie posiłków w pośpiechu oraz brak aktywności fizycznej może sprzyjać zaparciom, to w każdej sytuacji należy wykluczyć zmiany chorobowe i organiczne. Przyczyną zaparć niezwiązanych ze stylem życia może być bowiem guz umiejscowiony w jelicie grubym bądź mięśniaki macicy. Istnieją także leki, których przyjmowanie niekiedy sprzyja zaparciom. Należą do nich m.in. niektóre leki stosowane w chorobie refluksowej, leki przeciwdepresyjne i uspokajające, preparaty żelaza i leki zawierające żelazo oraz leki na nadciśnienie tętnicze (np. blokery kanału wapniowego).

Do zaparć może także dochodzić w wyniku stałego lekceważenia potrzeby wypróżnienia. Jeśli taka sytuacja powtarza się wielokrotnie, podnosi się ciśnienie w bańce odbytnicy i następuje jej poszerzenia, co z kolei prowadzi do utraty potrzeby wypróżnienia.

Leczenie dietetyczne

W większości przypadków zaparciom można zapobiegać poprzez wprowadzenie odpowiedniego trybu życia i odżywiania. Dotyczy to w szczególności zaparć nawykowych. Podkreślić należy, że decyzję o zastosowaniu leków podejmuje się dopiero wtedy, kiedy wykorzystano wszystkie możliwości niefarmakologicznego leczenia zaparć. Farmakoterapia nie usuwa przyczyn zaparć, pomaga jedynie w zwalczaniu objawów. Ponadto leczenie farmakologiczne może doprowadzić do uzależnienia od leków przeczyszczających.

Do najważniejszych zmian w nawykach żywieniowych zalicza się zwiększenie ilości błonnika pokarmowego w diecie do zalecanej dawki (25–30 g/d.) (w szczególności jego frakcji nierozpuszczalnej), wypijanie odpowiedniej ilości płynów, włączenie do diety fermentowanych produktów mlecznych oraz ograniczenie spożycia produktów tłustych i słodyczy.

W niektórych publikacjach zwraca się także uwagę na rolę rozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego pochodzącego z babki płesznik (Plantago psyllium) w leczeniu zaparć. Wyniki metaanalizy porównującej zastosowanie Psyllium i placebo, wykazały korzystne działanie tego pierwszego u chorych z zaparciami. Nasienie babki płesznika należy przyjmować wraz z dużą ilością płynów. Zaleca się także zachowanie odstępu wynoszącego 30–60 minut przed przyjęciem/po przyjęciem innych leków.

Należy pamiętać o tym, aby posiłki spożywać regularnie – najlepiej 4–5 posiłków dziennie w odstępach 3–4-godzinnych. Warto zaznaczyć, że w godzinach rannych dochodzi do wzrostu czynności motorycznych i wydalniczych przewodu pokarmowego, dlatego ważnym posiłkiem w ciągu dnia jest śniadanie.

Dieta powinna obfitować w produkty bogatoresztkowe (grube kasze, chleb pełnoziarnisty, otręby pszenne, płatki owsiane). Ważne jest także zwiększenie spożycia surowych warzyw i owoców (w szczególności pestkowych, takich jak maliny, truskawki i jeżyny). W tabeli poniżej znajdują się wybrane produkty żywnościowe zawierające błonnik pokarmowy. Uwzględniono w niej także podział błonnika na rozpuszczalny i nierozpuszczalny w wodzie.

Zawartość błonnika pokarmowego w wybranych produktach żywnościowych (g/100 g produktu)
Całkowita ilość Błonnik nierozpuszczalny Błonnik rozpuszczalny
zboża
jęczmień 17,3 brak danych brak danych
kukurydza 13,4 brak danych brak danych
owies 10,3 6,5 3,8
pszenica 12,6 10,2 2,3
pszenica (kiełki) 14,0 12,9 1,1
ryż biały 0,3 0,3 brak danych
ryż brązowy 3,3 2,9 0,4
rośliny strączkowe
ciecierzyca 6,2 5,8 0,4
fasolka szparagowa 1,9 1,4 0,5
fasola z puszki 6,3 4,7 1,6
groszek zielony 3,5 3,2 0,3
soczewica 11,4 10,3 1,1
soja 15,0 brak danych brak danych
warzywa
bakłażan 6,6 5,3 1,3
brokuł 3,3 3,0 0,3
burak 7,8 5,4 2,4
kalafior 1,8 1,1 0,7
kapusta 2,2 1,8 0,4
marchewka 2,5 2,3 0,2
ogórek 0,6 0,5 0,1
pomidor 1,2 0,8 0,4
sałata 1,0 0,9 0,1
seler 1,5 1,0 0,5
szpinak 2,6 2,1 0,5
ziemniak 1,3 1,0 0,3
owoce
ananas 1,2 1,1 0,1
arbuz 0,5 0,3 0,2
awokado 5,5 3,5 2,0
banan 1,7 1,2 0,5
brzoskwinia 1,9 1,0 0,9
granat 0,6 0,5 0,1
grejpfrut 1,2 0,7 0,5
gruszka 3,0 2,0 1,0
jabłko (ze skórką) 2,0 1,8 0,2
kiwi 3,4 2,6 0,8
mango 1,8 1,1 0,7
pomarańcza 1,8 0,7 1,1
śliwki 1,6 0,7 0,9
truskawki 2,2 1,3 0,9
orzechy i ziarna
migdały 11,2 10,1 1,1
orzechy arachidowe 8,0 7,50,5
sezam 7,8 5,9 1,9
siemię lniane 22,3 10,1 12,2

Wśród zalecanych produktów nabiałowych należy wymienić fermentowane produkty mleczne (jogurt, kefir, maślanka oraz mleko acidofilne). Produkty te zawierają kwas mlekowy, który sprzyja rozwojowi korzystnej flory bakteryjnej i ogranicza procesy gnilne. Zaleca się również wypijanie co najmniej 1,5 l płynów dziennie (optymalnie 2–2,5 litra).

Duże znaczenie ma także zwiększenie aktywności fizycznej, która jest czynnikiem pobudzającym perystaltykę jelit. Umiarkowany wysiłek fizyczny, przez 30–60 minut dziennie, istotnie poprawia konsystencję stolca oraz zmniejsza ilość gromadzących się gazów. Mogą to być spacery, bieganie, pływanie. Ponadto należy przestrzegać zasady, aby w momencie wystąpienia uczucia parcia na stolec jak najszybciej udawać się do toalety.

Pomimo dużego zainteresowania rolą probiotyków w leczeniu zaparć, obecnie brak jest dostatecznych dowodów na skuteczność stosowania ich w przewlekłych zaparciach czynnościowych.

Piśmiennictwo

Li B.W., Andrews K.W., Pehrsson P.R.: Individual sugars, soluble, and insoluble dietary fiber contents of 70 high consumption foods. Journal of Food composition and analysis 2002; 15: 715–723.
Dhingra D., Michael M., Rajput H. i wsp.: Dietary fiber in foods: a review. J. Food Sci. Technol. 2012; 49 (3): 255–266.
Ford A.C., Moayyedi P., Lacy B.E. iwsp.: Task Force on the Management of Functional Bowel Disorders. American College of Gastroenterology monograph on the management of irritable bowel syndrome and chronic idiopathic constipation. Am. J. Gastroenterol. 2014; 109 Suppl 1: S2–26; quiz S27, doi: 10.1038/ajg.2014.187, indexed in Pubmed: 25091148.
Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010.

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

08.06.2021
Zobacz także
  • Zaparcia czynnościowe
  • Błonnik pokarmowy
  • Zaparcia - objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z wyrównaną i niewyrównaną marskością wątroby
  • Dieta bezglutenowa
  • Dieta w przewlekłej niewydolności nerek
  • Zaparcia - objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia
  • Dieta DASH
  • Dieta w nadciśnieniu tętniczym
  • Zaparcia czynnościowe
  • Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)
  • Zaparcia u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta