×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Wzdęcia brzucha i nadmierne gazy – postępowanie dietetyczne

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Produkcja gazów w przewodzie pokarmowych należy do zjawisk prawidłowych. Przyjmuje się, że średnia ilość powietrza wydalanego z przewodu pokarmowego zdrowego człowieka wynosi około 600–700 ml. Powietrze dostaje się do przewodu pokarmowego w efekcie połykania go podczas spożywania posiłków i przyjmowania płynów. Część powietrza wydostaje się następnie w wyniku odbijania na zewnątrz, natomiast reszta przechodzi do dalszych odcinków przewodu pokarmowego.


Fot. pixabay.com

W przewodzie pokarmowym człowieka znajdują się: azot, tlen, dwutlenek węgla, wodór i metan. Z kolei w jelitach produkowane są głównie metan, wodór i dwutlenek węgla. Dwa pierwsze powstają w procesie fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym, a dwutlenek węgla w wyniku reakcji zobojętnienia soku trzustkowego sokiem żołądkowym oraz kwasami pochodzącymi z pożywienia lub powstałymi w podczas trawienia.

Z kolei produkcja nadmiernej ilości gazów może towarzyszyć wielu chorobom, takim jak: zaburzenia czynności jelit (m.in. zespół jelita drażliwego, zaparciabiegunki), nieprawidłowe trawienie i nietolerancja węglowodanów (m.in. niedobór laktazy, nietolerancja fruktozy, sorbitolu i skrobi oraz celiakia). Przyczyną wydalania gazów i wzdęć może być także przerost flory bakteryjnej, do którego może dojść między innymi w wyniku pojawienia się nieprawidłowości anatomicznych po zabiegach chirurgicznych, w przebiegu choroby Leśniowskiego i Crohna oraz w zespole jelita drażliwego.

Wzdęcia brzucha są też najczęstszym objawem zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) spowodowanego nadmierną kolonizacją jelita cienkiego bakteriami, które zwykle występują wyłącznie w okrężnicy.

Zasady postępowania

Postępowanie uzależnione jest od pierwotnej przyczyny powstawania nadmiernej ilości gazów. W przypadku niedrożności mechanicznej konieczna jest interwencja chirurgiczna.

Jeśli mamy do czynienia z zaburzeniami wchłaniania węglowodanów, warto szczegółowo przeanalizować sposób żywienia. Po rozpoznaniu składnika diety, który wywołuje takie dolegliwości, należy go okresowo wyeliminować, a następnie ponownie wprowadzić.

U chorych najczęściej stwierdza się niedobór laktazy, enzymu rozkładającego laktozę i produkowanego przez rąbek szczoteczkowy jelita cienkiego. Laktoza, która nie została rozłożona i wchłonięta w jelicie cienkim, przechodzi do okrężnicy, gdzie podlega fermentacji bakteryjnej do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, wodoru oraz kwasów organicznych.

Przyczyną wzdęć i nadmiernego wytwarzania gazów może być również fruktoza zawarta w wielu owocach i miodzie. Wykorzystuje się ją także jako składnik nadający słodki smak. Do innych słabo wchłanialnych węglowodanów zalicza się sorbitol, ksylitol i mannitol, charakterystyczny dla owoców i soków owocowych, grzybów oraz kalafiora.

Do bólów brzucha i powstawania nadmiernych ilości gazów może dojść także w przypadku spożycia nadmiernych ilości błonnika pokarmowego. Przyczyną problemów gastrycznych mogą być również oligosacharydy (rafinoza, stachioza, werbaskoza) znajdujące się w nasionach roślin strączkowych, grzybach, algach i cebuli. Trawienie powyższych oligosacharydów jest utrudnione, gdyż organizm ludzki nie dysponuje enzymami rozkładającymi wiązania α-galaktozydowe. Węglowodany te z łatwością podlegają natomiast fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym; w jej wyniku powstają znaczne ilości gazów (głównie wodoru i dwutlenku węgla). W razie wzdęć brzucha czy wydalania dużej ilości gazów spożycie wymienionych powyżej produktów należy ograniczyć.

W niektórych przypadkach nadmiernej ilości gazów towarzyszy nieprzyjemny zapach siarkowodoru, który powstaje w jelicie grubym w wyniku fermentacji bakteryjnej.

Do produktów, po których może dojść do nadmiernej produkcji tego gazu, zalicza się:

  • warzywa: groch, fasolę, bób, kapustę, kapustę kiszoną, brukselkę, pora, kalafiora, szparagi, cebulę i czosnek,
  • nabiał: jaja i przetwory z jaj, sery pleśniowe,
  • ryby: przede wszystkim karpia, mintaja, śledzia oraz sardynkę w oleju i pomidorach,
  • napoje: gazowane, alkoholowe, zawierające kofeinę,
  • nadmierne ilości słodyczy i tłuste potrawy.

Niektóre produkty żywnościowe (sałata, szpinak, natka pietruszki, jogurty oraz żurawina i sok żurawinowy) absorbują substancje lotne o nieprzyjemnym zapachu.

Jeśli mamy do czynienia z pacjentem z SIBO należy ograniczyć spożycie składników podlegających fermentacji oraz produktów żywnościowych o małej zawartości błonnika, polioli (erytrytol, ksylitol, sorbitol) i fermentujących niskokalorycznych środków słodzących (sukraloza). Ponadto należy unikać prebiotyków (np. inuliny).

W badaniach u pacjentów z SIBO wykazano także korzystny wpływ diety o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (FODMAP). W pierwszej fazie eliminuje się na 6–8 tygodni produkty zawierające duże ilości FODMAP i zastępuje się je produktami z niską zawartością FODMAP. Po tym czasie w miarę ustępowania objawów IBS przechodzi się do etapu drugiego, w którym dietę należy stopniowo rozszerzać (biorąc pod uwagę indywidualną tolerancję) o produkty zawierające więcej FODMAP. Trzeci etap to personalizacja diety z eliminacją pokarmów wywołujących objawy.

Piśmiennictwo

  1. Achufusi T.G.O., Sharma A., Zamora E.A., Manocha D.: Small Intestinal Bacterial Overgrowth: Comprehensive Review of Diagnosis, Prevention, and Treatment Methods. Cureus. 2020 Jun 27;12(6):e8860. doi: 10.7759/cureus.8860. PMID: 32754400; PMCID: PMC7386065.
  2. Daniluk J.: Postępowanie w zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Omówienie wytycznych American College of Gastroenterology 2020. Med. Prakt., 2020; 9: 39–47
  3. Gulbicka P., Grzymisławski M.: Wzdęcia brzucha – najczęstsze przyczyny i postępowanie. Piel. Zdr. Publ. 2016; 6 (1): 69–76
  4. Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki. IŻŻ, Warszawa 2010
  5. Słomka M., Małecka-Panas E.: Wzdęcia i odbijania. Pediatr. Med. Rodz. 2011; 7 (1): 30–34

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

09.06.2021
Zobacz także
  • Wzdęcia – czym są, co je powoduje, kiedy zgłosić się do lekarza i jakie są domowe sposoby na wzdęcia brzucha?
  • Gazy jelitowe
Wybrane treści dla Ciebie
  • Wzdęcia – czym są, co je powoduje, kiedy zgłosić się do lekarza i jakie są domowe sposoby na wzdęcia brzucha?
  • Dieta w chorobie wrzodowej
  • Dieta u osób ze stomią – zalecenia ogólne
  • Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
  • Regeneracja i oczyszczanie wątroby – czy wspomaganie jest potrzebne?
  • Gazy jelitowe
  • Dieta w niedoczynności tarczycy
  • Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)
  • Dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów – czy można odbudować chrząstkę stawową?
  • Dieta bezglutenowa
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta