×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta w chorobach trzustki

dr inż. Katarzyna Wolnicka
kierownik Zakładu Edukacji Żywieniowej
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PZH

Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju chorób trzustki należą: nadmierne spożycie alkoholu, palenie tytoniu, dieta bogatotłuszczowa, niektóre choroby towarzyszące, takie jak kamica żółciowa, zaburzenia lipidowe (hiperlipidemie, zwłaszcza hipertriglicerydemia), cukrzyca, mocznica, kolagenozy, zakażenia wirusowe i bakteryjne, a także zaburzenia autoimmunologiczne.


Fot. iStock.com

Choroby trzustki należą do chorób o na ogół dość ciężkim przebiegu (zobacz: Choroby trzustki). Ostre zapalenie trzustki (OZT) objawia się silnym bólem w jamie brzusznej, nudnościami i zwiększeniem aktywności alfa-amylazy. Cechuje się odwracalnym uszkodzeniem trzustki, a u części chorych powikłaniami wielonarządowymi, wymagającymi leczenia szpitalnego. Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) przebiega z silnymi bólami brzucha, a w późnym okresie z zespołem złego wchłaniania objawiającego się biegunką tłuszczową i utratą masy ciała oraz cukrzycą.

Dieta po ostrym zapaleniu trzustki

Dieta po ostrym zapaleniu trzustki powinna być ustalana indywidualnie w zależności od stanu zdrowia pacjenta. Ogólną zasadą postępowania jest unikanie pobudzania trzustki pokarmami w pierwszym okresie rekonwalescencji. Okres ten powinien trwać około miesiąca.

W pierwszym miesiącu trzeba znacznie ograniczyć zawartość tłuszczu w diecie. Posiłki należy spożywać regularnie, 4–5 razy dziennie, dbając o to, by nie były zbyt obfite. Z diety wyklucza się potrawy smażone, pieczone, z dodatkiem tłuszczu, tłuste sosy na wywarach mięsnych, ciasta z kremem, ciasto francuskie, tłuste produkty mięsne, w tym wędliny, tłuste ryby, śmietanę i majonez. Trzeba wykluczyć również alkohol. Należy ograniczyć smarowanie pieczywa tłuszczem. Przy przygotowywaniu sosów i zup unika się zasmażek i mocnych, tłustych wywarów mięsnych.

Nie zaleca się spożywania produktów ciężkostrawnych o dużej ilości błonnika pokarmowego: pieczywa razowego, gruboziarnistych kasz, cebuli, kapusty, fasoli.

Potrawy należy przyrządzać metodą gotowania w wodzie i na parze lub pieczenia w folii bez dodatku tłuszczu. Zaleca się spożywanie pszennego pieczywa, drobnych kasz, chudego białego twarogu, chudego mleka (0,5% tł.), chudego mięsa drobiowego, cielęcego i wołowego, ziemniaków, gotowanych warzyw i owoców w postaci rozdrobnionej, miękkiej lub przetartej. Zaleca się w miarę możliwości unikanie warzyw zawierających dużo błonnika pokarmowego, takich jak kapusta, seler oraz usuwanie pestek i skórek z owoców oraz warzyw. Używa się jedynie łagodnych przypraw, takich jak cynamon, majeranek, bazylia, pietruszka i koperek.

Pije się rozcieńczone soki owocowe i warzywne oraz słabą herbatę. Mocna herbata i kawa mogą znacznie zaostrzyć dolegliwości.

Na drugim etapie rekonwalescencji stopniowo wprowadza się dietę mniej restrykcyjną, z większym udziałem tłuszczu. W dalszym ciągu należy przestrzegać zaleceń dotyczących przygotowywania lekkostrawnych posiłków. Można zwiększyć ilość produktów mlecznych o zmniejszonej zawartości tłuszczu.

W trzecim okresie rekonwalescencji pacjent może wrócić do normalnej diety uwzględniającej zasady racjonalnego żywienia. Należy nadal ograniczać spożywanie potraw z dużą ilością tłuszczu oraz smażonych. Badania wykazały, iż kwas oleinowy i flawonoid o nazwie hydroksytyrozol, występujący w szczególnie dużych ilościach w oliwie z oliwek z pierwszego tłoczenia, a także nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 obecne w rybach mogą działać protekcyjnie na ostre zapalenie trzustki. Ich zawartość w diecie korzystnie wpływa na skład lipidów w błonach komórkowych i sprzyja powstawaniu związków o działaniu przeciwzapalnym. Dlatego wracając do normalnej diety i stopniowo wprowadzając tłuszcze, należy zamiast tłuszczów zwierzęcych stosować oliwę z oliwek oraz uwzględnić w jadłospisie ryby morskie.

Po wprowadzeniu diety tego typu należy obserwować, czy nie występują jakieś dolegliwości lub niepokojące objawy, takie jak wzdęcia, uczucie pełności po posiłku, przelewania, lekkie bóle brzucha i kłopoty z wypróżnianiem. W takim przypadku należy powrócić do poprzedniej diety. Cały czas obowiązuje bezwzględny zakaz spożywania alkoholu (również piwa).

Omówione powyżej etapy leczenia dietetycznego osób po przebyciu ostrego zapalenia trzustki trwają na ogół około 4–6 tygodni. Jeśli w trakcie takiego postępowania pojawiają się dolegliwości, należy powrócić do poprzedniego etapu. Najczęściej jest to wynikiem niepełnej sprawności zewnątrzwydzielniczej trzustki i czasami wymaga (na ogół przejściowo) leczenia wspomagającego wyciągami trzustkowymi (pankreatyna).

U niektórych pacjentów po przebyciu ostrego zapalenia trzustki występują zaburzenia gospodarki węglowodanowej, a w kilku procentach przypadków rozwija się cukrzyca. Zasady postępowania z cukrzycą u tych chorych nie odbiegają od ogólnie przyjętych w innych postaciach tej choroby.

Dieta w przewlekłym zapaleniu trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) charakteryzuje się postępującym włóknieniem z towarzyszącym zanikiem tkanki gruczołowej, prowadzącym w różnych okresach do upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki i rozwoju cukrzycy.

W przewlekłym zapaleniu trzustki stosuje się dietę niskotłuszczową, bogatą w węglowodany i białko. Najważniejsze w postępowaniu dietetycznym w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki jest ograniczenie spożycia tłuszczu do około 50 g/d. Zaleca się spożywanie chudych gatunków mięs (cielęcina, drób), chudych wędlin, chudych ryb, odtłuszczonego mleka (0,5% tł.), chudych twarogów i jogurtu naturalnego.

Tłuszcz można podzielić na widoczny, a więc oleje dodawane do potraw i tłuszcze do smarowania, oraz niewidoczne, czyli te, które znajdują się w produktach spożywczych. Aby ograniczyć ilość tłuszczu w diecie, należy usuwać widoczny tłuszcz ze spożywanych produktów, np. tłuszcz otaczający wędliny, wykrawać tłuszcz z mięsa, usuwać skórę z kurczaka, zamiast śmietany stosować jogurt naturalny lub kefir, do smarowania pieczywa używać niskotłuszczowych margaryn roślinnych, nie spożywać do mięs tłustych sosów i nie zaprawiać zup zasmażką ani śmietaną. Potrawy powinny być gotowane w wodzie lub na parze, pieczone w folii aluminiowej, pergaminie albo rękawie foliowym z minimalną ilością tłuszczu roślinnego, takiego jak oliwa z oliwek i olej rzepakowy, lub duszone bez obsmażania na tłuszczu.

Należy pamiętać, że całkowite ograniczenie spożycia tłuszczu nie jest wskazane, gdyż upośledziłoby wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak witaminy A, D, E i K. W przypadku tej diety głównym źródłem energii są węglowodany. Należy spożywać produkty węglowodanowe o małej zawartości błonnika pokarmowego (pszenne pieczywo, drobne kasze, makarony z małą zawartością jaj, ziemniaki puree, cukier, miód, dżemy bez pestek, przeciery owocowe). U osób z przewlekłym zapaleniem trzustki, u których wystąpiła cukrzyca, trzeba wykluczyć produkty zawierające cukry proste, takie jak cukier, miód, wysokosłodzone dżemy i syropy owocowe. Jeśli po spożyciu surowych warzyw lub owoców wystąpią objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak wzdęcia, bóle brzucha czy biegunka, należy spożywać warzywa i owoce w postaci gotowanej (np. pieczone jabłka) albo w postaci przecierów lub rozcieńczonych soków. Z diety należy wyeliminować warzywa i owoce wzdymające (kapusta, cebula, pory, czosnek, suche nasiona roślin strączkowych, śliwki, czereśnie).

Spożycie białka powinno wynosić około 1–1,5 g/kg mc., a głównym jego źródłem powinny być niskotłuszczowe produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak chude gatunki mięs, ryb i wędlin, chudy twaróg, mleko z zawartością tłuszczu do 1,5%.

Należy pamiętać, że nawet niewielkie spożycie alkoholu może powodować zaostrzenie choroby. U większości chorych z przewlekłym zapaleniem trzustki obserwuje się niedobór masy ciała, dlatego dieta powinna być wysokokaloryczna (najczęściej 2500–3000 kcal). Posiłki powinny być regularne – zaleca się spożywanie 5–6 posiłków o jednakowej kaloryczności. W zespole złego wchłaniania stosuje się substytucję preparatami trzustkowymi i suplementację witamin: A, D, E i K, witamin z grupy B oraz kwasu foliowego.

Tabela. Produkty zalecane i niezalecane w żywieniu chorych z przewlekłym zapaleniem trzustki
produkty zalecane niezalecane
produkty zbożowe płatki owsiane i pszenne, płatki kukurydziane, ryż, makarony, kasza manna, jęczmienna, perłowa, chleb pszenny, grzanki, sucharki, chleb chrupki, chleb mieszany, graham, chleb razowy, kajzerki, chrupki kukurydziane produkty zbożowe gruboziarniste, gruboziarniste kasze, chleb i bułki pełnoziarniste, torty, ciasto francuskie, wypieki smażone na tłuszczu (pączki, naleśniki, makaroniki), krakersy, ciastka kruche, bułki maślane, ptysie, sernik, kruszonka
mięso, drób, dziczyzna cielęcina, wołowina (chuda), polędwica, jagnięcina, kura, kurczak, indyk, dziczyzna, królik, zając tłuste mięso wołowe, cielęce, wieprzowe, baranie, mięso mocno peklowane, mięso mocno przypieczone, panierowane, tłusty drób (kaczka, gęś), serca, ozory, mózg, skóra z drobiu
ryby okoń, dorsz, flądra, sola, pstrąg, szczupak, lin, świeży tuńczyk, sandacz, morszczuk, mintaj, płastuga śledź, węgorz, makrela, łosoś, halibut, turbot, tuńczyk w oleju, sardynki w oleju
wędliny i przetwory mięsne wędliny drobiowe, szynka bez tłuszczu, cielęcina w galarecie, drób w galarecie wszystkie inne tłuste oraz mocno wędzone gatunki wędlin i kiełbas, pasztety, pasztetowa, salceson, parówki, kaszanka
zupy, sosy zupy na wywarze warzywnym, chudy rosół na chudym mięsie, lekko podprawiane zupy jogurtem, sosy warzywne o małej zawartości tłuszczu tłusty rosół, majonez, sosy tłuste, zasmażki, wywary z kości, tłustego mięsa
tłuszcze do smarowania, oleje w ograniczonej ilości: masła, margaryny miękkie (w kubkach), oleje roślinne (np. słonecznikowy, rzepakowy, lniany olej, z kiełków pszenicy, kukurydziany, sojowy), oliwa z oliwek smalec, łój, słonina, margaryny twarde (w kostkach)
ziemniaki ziemniaki w mundurkach, ziemniaki puree bez tłuszczu, kluski ziemniaczane z gotowanych ziemniaków frytki, sałatka ziemniaczana z majonezem, placki ziemniaczane, smażone ziemniaki
warzywa, sałatki młode marchewki, młoda kalarepa, szparagi, kalafior, szpinak, rzodkiewka, buraki, seler, pomidory i ogórki bez skórki, pieczarki, sałata zielona, bakłażany, cukinia, koper włoski, natka pietruszki, brokuły, dynia cebula surowa i zarumieniona na tłuszczu, kapusta biała, czerwona, włoska, przede wszystkim w połączeniu z cebulą, tłuszczem i tłustym mięsem, groch, fasola, soja
mleko, produkty mleczne niskotłuszczowe mleko, mleko odtłuszczone, maślanka (do 1 l dziennie), produkty z kwaśnego mleka, odtłuszczony jogurt, chudy twaróg i ser do 3% tłuszczu, kwaśna śmietana z 10% tłuszczu w małych ilościach, kefir sery topione, żółte, pleśniowe w dużych ilościach mocno przyprawiane gatunki serów, fromage
owoce i orzechy obrane jabłka i gruszki, banany, pomarańcze, mandarynki, grejpfruty, truskawki, maliny, jeżyny, melony, kiwi, brzoskwinie, morele, kompoty owocowe niedojrzałe owoce, śliwki, agrest, porzeczki, jabłka i gruszki ze skórą, orzechy, migdały
przyprawy, sosy przyprawione korzeniami, zioła łagodne zioła, takie jak bazylia, majeranek, tymianek, kminek, koper włoski, goździki, cynamon, ziele angielskie, przecier pomidorowy, ketchup ostra musztarda, pieprz, papryka w większych ilościach, angielskie sosy z esencji, majonez, czosnek, cebula, w dużych ilościach
cukier, słodycze jeśli nie występuje cukrzyca: cukier, miód pszczeli, dżem, marmolada, słodzik płynny, w proszku lub w tabletkach, biszkopty, galaretki, budynie, ciasto drożdżowe, biszkopt, ciastko z owocami, piernik słodycze (cukierki, czekolada, pralinki lub czekoladki), ciasto francuskie, kremy, torty itp.
napoje czarna herbata, słaba kawa ziarnista, soki owocowe i warzywne, koktajle mleczne, mleko kakaowe z mleka odtłuszczonego lub niskotłuszczowego, herbaty ziołowe, woda mineralna mocna kawa ziarnista, napoje gazowane; przy chorobach trzustki całkowicie zakazany jest alkohol!

Przykładowy jadłospis dla osób z przewlekłym zapaleniem trzustki


Wydrukuj przykładowy jadłospis

I śniadanie

  • zupa mleczna z kaszą manną (mleko o zawartości 0,5% tł.)
  • bułka pszenna
  • margaryna
  • kiełbasa szynkowa z indyka
  • ogórek, sałata
  • jajko na miękko
  • herbata gorzka

II śniadanie

  • chleb pszenny
  • margaryna
  • polędwica z kurczaka
  • sałatka z sałaty zielonej z pomidorem i papryką doprawiona niewielką ilością oliwy z oliwek

Obiad

  • krupnik z ryżu
  • pulpety z cielęciny (małe sztuki)
  • margaryna
  • ziemniaki
  • buraczki gotowane z margaryną
  • sok marchwiowo-jabłkowy

Podwieczorek

  • jogurt
  • banan

Kolacja

  • makaron z serem chudym i jogurtem 0% tł.
  • jabłko pieczone
  • herbata gorzka

dr inż. Katarzyna Wolnicka
Kierownik projektu Ogólnopolskie Centrum Edukacji Żywieniowej w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego-PZH, dietetyk. Wieloletni ekspert Instytutu Żywności i Żywienia.
Współautorka wielu publikacji i poradników dotyczących roli żywienia w profilaktyce i terapii chorób dietozależnych. Autorka nowych zaleceń żywieniowych w postaci „Talerza zdrowego żywienia” i materiału „W 3 krokach do zdrowia”.
Zajmuje się m.in. opracowywaniem i upowszechnianiem zaleceń żywieniowych, koordynacją projektów z zakresu edukacji żywieniowej, oceną stanu odżywienia i sposobu żywienia.
22.04.2021
Zobacz także
  • Przewlekłe zapalenie trzustki
  • Ostre zapalenie trzustki
Wybrane treści dla Ciebie
  • Najczęstsze przyczyny bólów po lewej stronie brzucha
  • Przewlekłe zapalenie trzustki
  • Rak trzustki - objawy nowotworów złośliwych trzustki - diagnoza i rokowania
  • Dieta w kamicy żółciowej
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta