Badania naukowe potwierdzają korzyści wynikające ze stosowania diety śródziemnomorskiej u pacjentów z zespołem metabolicznym. Okazuje się, że wywiera ona korzystny wpływ na typowe składowe tego zespołu.
Fot. pixabay.com
Zespół metabolicznych (ZM) obejmuje kilka czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy typu 2. Do tej pory proponowano wiele kryteriów diagnostycznych tego zespołu. Ostatnio zaleca się rozpoznanie na podstawie kryteriów z 2009 roku, stanowiących konsensus wypracowany przez kilka organizacji – m.in. Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej, Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Międzynarodowego Towarzystwa Miażdżycowego. Zgodnie z nim u pacjenta diagnozuje się ZM, jeśli stwierdzi się u niego przynajmniej 3 z 5 poniższych kryteriów:
- zwiększony obwód talii (zależy od kraju pochodzenia i grupy etnicznej – w populacji europejskiej rasy białej ≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn)
- stężenie triglicerydów na czczo >1,7 mmol/l (150 mg/dl) lub leczenie hipertriglicerydemii
- stężenie HDL-C na czczo <1,0 mmol/l (40 mg/dl) u mężczyzn i <1,3 mmol/l (50 mg/dl) u kobiet lub leczenie zaburzeń lipidowych
- ciśnienie tętnicze skurczowe ≥130 mm Hg lub rozkurczowe ≥85 mm Hg bądź leczenie nadciśnienia tętniczego rozpoznanego wcześniej
- stężenie glukozy w osoczu na czczo ≥5,6 mmol/l (100 mg/dl) lub leczenie farmakologiczne cukrzycy typu 2.
ZM nie jest klasyfikowany jako odrębna jednostka chorobowa, nie występuje więc w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10. Składowe ZM wymienione powyżej mogą mieć różny stopień nasilenia, choć najczęściej obserwuje się u pacjentów otyłość brzuszną, na którą wskazuje zwiększony obwód pasa. W następnej kolejności występuje nadciśnienie tętnicze. W przypadku braku odpowiedniego leczenia ZM zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, miażdżycy oraz chorób sercowo-naczyniowych.
Niezwykle istotne jest wdrożenie leczenia przyczynowego, czyli zmniejszenie masy ciała oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Leczenie dietetyczne ma natomiast na celu zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego poprzez kontrolę czynników ryzyka ich wystąpienia. Dodatkowo prowadzi się leczenie farmakologiczne zaburzeń gospodarki węglowodanowej i lipidowej oraz nadciśnienia tętniczego.
Dieta w zespole metabolicznym
Jak już wspomniano, odpowiednio skomponowana dieta powinna wpływać na zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycy. Podkreśla się, że w celu uzyskania jak największych korzyści należy wprowadzić pewne modele żywieniowe, nie zaś interwencje dietetyczne, które polegają na włączeniu konkretnych produktów żywnościowych do diety bądź ich eliminacji.
Większość towarzystw naukowych pacjentom z ZM zaleca śródziemnomorski model żywienia.
Dieta śródziemnomorska a zespół metaboliczny
Dieta śródziemnomorska zawiera składniki, które pomagają kontrolować zaburzenia wchodzące w skład ZM. Są to: oliwa z oliwek, owoce, warzywa, nasiona roślin strączkowych, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy oraz tłuste ryby morskie. W diecie śródziemnomorskiej podstawowe źródło tłuszczów stanowią oliwa z oliwek oraz orzechy, jest więc bogata w jednonienasycone kwasy tłuszczowe. Dodatkowo stosowane obficie aromatyczne zioła ułatwiają ograniczenie ilości soli w diecie. Dieta śródziemnomorska nie zawiera składników, które nie są zalecane u osób z ZM: nasyconych kwasów tłuszczowych (znajdują się w tłustym mięsie, wędlinach, tłustych produktach nabiałowych), izomerów trans kwasów tłuszczowych (tłuszcze cukiernicze, posiłki typu fast-food) oraz słodzone gazowane napoje. Badania naukowe potwierdzają korzyści wynikające ze stosowania diety śródziemnomorskiej u pacjentów z ZM. Okazuje się, że wywiera ona korzystny wpływ na typowe składowe zespołu: otyłość brzuszną, zaburzenia lipidowe, zwiększone stężenie glukozy we krwi na czczo oraz podwyższone ciśnienie tętnicze – są to także czynniki ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy typu 2. Oliwa z oliwek zawiera kwas oleinowy zaliczany do jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, którego korzystny wpływ na profil lipidowy, wrażliwość komórek na insulinę i stężenie glukozy we krwi jest dobrze udokumentowany. Zawiera także polifenole, które wykazują działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, przyczyniając się do poprawy profilu lipidowego i funkcji śródbłonka naczyniowego. Zgodnie z rekomendacjami w zapobieganiu i leczeniu ZM zaleca się codzienne spożycie 20–40 g oliwy z oliwek. Należy jednak pamiętać, aby stanowiła ona zamiennik innych tłuszczów, a nie była dodatkowym produktem zwiększającym ogólną ilość tłuszczu w diecie.Aktywność fizyczna u pacjentów z zespołem metabolicznym
U pacjentów z ZM nadmiar energii, który gromadzi się w tkance tłuszczowej, może być także przechowywany ektopowo, czyli magazynowany nie w tkance podskórnej, ale w innych miejscach, np. mięśniach szkieletowych, jamie brzusznej, naczyniach krwionośnych czy też sercu. Prowadzi to do zaburzeń, takich jak zwiększone stężenie triglicerydów we krwi, podwyższone ciśnienie tętnicze, wzrost poziomu glukozy we krwi czy rozwój stanu zapalnego w organizmie. Aby temu zapobiec, pacjentom z ZM zaleca się codziennie 30–60 minut aktywności fizycznej. Należy wybierać ćwiczenia aerobowe oraz wzmacniające większe grupy mięśniowe. Rodzaj aktywności fizycznej powinien być jednak dostosowany do sprawności pacjenta oraz chorób współistniejących. Choć – co warto podkreślić – każdy rodzaj aktywności fizycznej jest lepszy niż jej całkowity brak.
Produkty zalecanie i niezalecane w diecie pacjentów z zespołem metabolicznym | |
---|---|
Zalecane |
|
Niezalecane (należy je znacząco ograniczyć w diecie lub całkowicie wyeliminować) |
|
Źródło: opracowanie własne na podstawie Pérez-Martínez P, Mikhailidis DP, Athyros VG i wsp.: Lifestyle recommendations for the prevention and management of metabolic syndrome: an international panel recommendation. Nutr Rev. 2017 May 1;75 (5):307–326. |
Piśmiennictwo
Alberti KG, Eckel RH, Grundy SM, et al. Harmonizing the metabolic syndrome: a joint interim statement of the International Diabetes Federation Task Force on Epidemiology and Prevention; National Heart, Lung, and Blood Institute; American Heart Association; World Heart Federation; International Atherosclerosis Society; and International Association for the Study of Obesity. Circulation. 2009;120:1640–1645.Gillingham LG, Harris-Janz S, Jones PJ. Dietary monounsaturated fatty acids are protective against metabolic syndrome and cardiovascular disease risk factors. Lipids. 2011;46:209–228.
Kastorini CM, Milionis HJ, Esposito K et al. The effect of Mediterranean diet on metabolic syndrome and its components: a meta-analysis of 50 studies and 534,906 individuals. J Am Coll Cardiol. 2011;57:1299–1313
Lopez-Miranda J, Perez-Jimenez F, Ros E et al. Olive oil and health: summary of the II international conference on olive oil and health consensus report, Jaen and Cordoba (Spain) 2008. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2010;20:284–294.
Misra A, Singhal N, Khurana L. Obesity, the metabolic syndrome, and type 2 diabetes in developing countries: role of dietary fats and oils. J Am Coll Nutr. 2010;29(suppl 3):289S–301S.
Perez-Martinez P, Garcia-Rios A, Delgado-Lista J et al. Mediterranean diet rich in olive oil and obesity, metabolic syndrome and diabetes mellitus. Curr Pharm Des. 2011;17:769–777.
Pérez-Martínez P, Mikhailidis DP, Athyros VG i et al. Lifestyle recommendations for the prevention and management of metabolic syndrome: an international panel recommendation. Nutr Rev. 2017 May 1;75(5):307-326.