×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Doustne suplementy pokarmowe

dr hab. n. med. Stanisław Kłęk
Szpital Specjalistyczny im. Stanleya Dudricka, Oddział Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej, Skawina

Definicje

Leczenie żywieniowe (żywienie kliniczne) to postępowanie medyczne obejmujące:

  • ocenę stanu odżywienia,
  • ocenę zapotrzebowania na składniki odżywcze,
  • podaż należnych ilości białka, energii, elektrolitów, witamin, pierwiastków śladowych i wody drogą przewodu pokarmowego i/lub dożylną,
  • monitorowanie leczenia.

Celem leczenia żywieniowego jest poprawa stanu odżywienia lub jego utrzymanie u osób, które nie mogą pokryć zapotrzebowania dietą naturalną.

Leczenie żywieniowe (żywienie kliniczne) obejmuje:

  • żywienie doustne przy zastosowaniu diet przemysłowych,
  • żywienie dojelitowe przy zastosowaniu diet przemysłowych,
  • żywienie dożylne przy zastosowaniu mieszanin odżywczych.

Żywienie dojelitowe oznacza podaż energii, białka, elektrolitów, witamin, pierwiastków śladowych i wody pod postacią diety przemysłowej do przewodu pokarmowego. Żywienie dojelitowe może być prowadzone drogą doustną, przez zgłębnik albo przetokę odżywczą. W tego typu żywieniu stosuje się wyłącznie diety przemysłowe, które umożliwiają podaż zbilansowanej ilości składników odżywczych.

Doustne suplementy pokarmowe: co to jest?

Doustne suplementy pokarmowe (oral nutritional supplements – ONS) stanowią jedną z metod żywienia dojelitowego. Są to diety przemysłowe, które nadają się do picia; występują w różnych smakach i są stosowane zwykle jako uzupełnienie niewystarczającego odżywiania dietami naturalnymi. ONS mogą być stosowane wyłącznie na zlecenie i pod nadzorem lekarza.

Kogo leczyć? Określenie wskazań do leczenia żywieniowego

W ostatnich latach wskazania do leczenia żywieniowego znacznie uproszczono i obecnie skrupulatne analizowanie poszczególnych parametrów organizmu nie jest już konieczne. Zdaniem Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (European Society for Clinical Nutrition and Metabolism – ESPEN) żywienie sztuczne należy włączyć w każdej z wymienionych poniżej sytuacji:

  • spodziewany brak możliwości zastosowania diety doustnej przez ponad 7 dni,
  • obecne lub zagrażające niedożywienie,
  • brak możliwości utrzymania dziennego spożycia pokarmów >60% zalecanej normy przez ponad 10 dni,
  • okres poprzedzający duży zabieg operacyjny z zakresu chirurgii onkologicznej w obrębie jamy brzusznej (np. pankreatoduodenektomia, gastrektomia) lub okolicy głowy i szyi – rutynowe 5–7-dniowe przedoperacyjne wsparcie żywieniowe.

Zapotrzebowanie na składniki odżywcze – najważniejsze zasady

  • Dorosły człowiek powinien otrzymywać 0,8–1,5 g białka/kg mc./d, a jego potrzeby energetyczne wynoszą 25–35 kcal/kg mc./d. Znacznie wyniszczeni chorzy powinni otrzymać 35–45 kcal/kg mc./d, w tym 2–3 g białka/kg mc.
  • Leczenie żywieniowe powinno być kompletne, gdyż jedynie wówczas będzie skuteczne. Organizm musi otrzymać wszystkie niezbędne składniki, do których należą aminokwasy, węglowodany, tłuszcze, elektrolity (Na, K, Ca, Mg, Cl, P), pierwiastki śladowe, witaminy (retinol, kalcyferol, tokoferol, witamina K, tiamina, ryboflawina, pirydoksyna, witamina B12, kwas pantotenowy, kwas foliowy, niacyna, kwas askorbinowy) i woda.
  • Wszystkie składniki prawidłowej diety, czyli elektrolity, witaminy i pierwiastki śladowe, powinny być podawane w ilościach pokrywających zapotrzebowanie dobowe (recommended daily allowance – RDA).
  • Warunek ten w przypadku żywienia dojelitowego jest spełniony, jeśli stosuje się dietę przemysłową w ilości należnej na kilogram idealnej masy ciała w ciągu doby.
  • W przypadku ONS ilość należna to co najmniej 200 ml diety w ciągu doby. Jeśli pacjent je, podaż nie powinna przekraczać 600 ml/d, jeśli jednak w ogóle nie przyjmuje pokarmów drogą doustną, podaż musi pokryć całe zapotrzebowanie, czyli w praktyce u dorosłego musi wynosić co najmniej 1500 ml/dobę.

Kiedy można zastosować ONS?

Wybór metody leczenia żywieniowego opiera się na analizie następujących czynników:

  • stanu klinicznego chorego,
  • stopnia i rodzaju niedożywienia,
  • planowanego czasu żywienia,
  • okresu stosowania żywienia (okres przedoperacyjny lub pooperacyjny, okres katabolizmu, rekonwalescencji).

Należy pamiętać, że metodą z wyboru jest żywienie drogą przewodu pokarmowego.

Żywienie dojelitowe należy wybierać zawsze, kiedy nie stwierdza się przeciwwskazań, do których należą:

  • przeszkoda w jelitach lub niedrożność przewodu pokarmowego (porażenna albo mechaniczna),
  • ciężki wstrząs,
  • niedokrwienie jelit,
  • nieustępliwe biegunki lub wymioty,
  • ciężkie zaburzenia wchłaniania drogą przewodu pokarmowego lub przetoki przewodu pokarmowego bez możliwości wykorzystania odcinka jelita położonego poniżej przetoki w wystarczającym zakresie (np. po radioterapii).

ONS: czym właściwie są?

ONS to specjalna kategoria żywności medycznej służąca żywieniowemu wsparciu pacjentów niedożywionych lub zagrożonych niedożywieniem, której parametry zostały dokładnie określone w dyrektywie Unii Europejskiej 1999/21/EC 25.03.1999.

Preparaty typu ONS mogą być niekompletne lub kompletne pod względem składu (zawierają tylko wybrane lub wszystkie makro- i mikroskładniki diety). Wyróżnia się preparaty standardowe (odzwierciedlające skład i proporcje zwykłej diety doustnej) lub preparaty specjalne (produkowane wg wymagań żywieniowych wynikających z określonych chorób, np. niewydolności nerek). ONS mogą stanowić uzupełnienie codziennej diety, a niektóre z nich mogą ją całkowicie zastąpić.

Do zalet ONS należą:

  • wygoda stosowania: ONS to zbilansowany preparat – gotowy do użycia, nie wymaga skomplikowanych czynności kulinarnych, można go dowolnie mieszać z produktami naturalnymi, schładzać, delikatnie podgrzewać,
  • nie zawierają składników potencjalnie szkodliwych (laktoza, gluten, puryny, cholesterol),
  • pakowane są w atmosferze jałowej (sterylizowane UHT), co oznacza, że są wolne od bakterii,
  • bardzo wygodny sposób przechowywania.

Na podstawie kaloryczności wyróżnia się następujące diety:

  • hipokaloryczne (0,5–0,9 kcal/ml diety),
  • izokaloryczne (1–1,2 kcal/ml diety),
  • hiperkaloryczne (1,3–2,4 kcal/ml diety).

Najczęściej stosowane są diety izokaloryczne, standardowe.

Czy ONS są skuteczne?

Skuteczność stosowania ONS u chorych na nowotwory potwierdzają wyniki licznych badań, w tym metaanalizy Baldwina i wsp. oraz Milne’a i wsp. Pozytywne wyniki dotyczą nie tylko onokologii, ale także pacjentów dializowanych, chorób zapalnych jelit, AIDS, a nawet demencji.

Metaanaliza 24 badań (2387 pacjentów) dotyczących stosowania ONS wzbogaconych w białko oraz energię u chorych w podeszłym wieku wykazała, że statystycznie istotnie zmniejszają one śmiertelność u tych pacjentów (>75. rż.), u których podawano dodatkowo ≥400 kcal dziennie jako ONS przez ≥35 dni lub podczas hospitalizacji. W tym czasie zwiększała się również masa ciała (+2,4%).

Piśmiennictwo:

1. Jarosz J., Kapała A., Kłęk S. i wsp.: Konferencja Uzgodnieniowa: Problemy żywieniowe w polskiej onkologii. Post. Żyw. Klin. 2012; 1: 29–38
2. Bozzetti F., Mori V.: Nutritional support and tumour growth in humans: A narrative reviev of the literature. Clin. Nutr. 2009; 28: 226–230
3. Pertkiewicz M. i wsp.: Standardy żywienia pozajelitowego i dojelitowego. PZWL, Warszawa 2005
4. Lochs H., Allison S.P., Meier R. i wsp.: Introductory to the ESPEN Guidelines on Enteral Nutrition: terminology, definitions and general topics. Clin. Nutr. 2006; 25: 180–186
5. DeWys W.D., Begg C., Lavin P.T. i wsp.: Prognostic effect of weight loss prior to chemotherapy in cancer patients. Am. J. Med. 1980; 69: 491–497
6. Chute C.G., Greenberg E.R., Baron J. i wsp.: Presenting conditions of 1539 population-based lung cancer patients by cell type and stage in New Hampshire and Vermont. Cancer 1985; 56: 2107–2111
7. Wigmore S.J., Plester C.E., Richardson R.A. i wsp.: Changes in nutritional status associated with unresectable pancreatic cancer. Br. J. Cancer 1997; 75: 106–109
8. Andreyev H.J.N., Norman A.R., Oates J. i wsp.: Why do patients with weight loss have a worse outcome when undergoing chemotherapy for gastrointestinal malignancies? Eur. J. Cancer 1998; 34: 503–509
9. Subotka L. (red.): Podstawy leczenia klinicznego. PZWL, Warszawa 2007
10. Asher V., Lee J., Bali A.: Preoperative serum albumin is an independent prognostic predictor of survival in ovarian cancer. Med. Oncol. 2012; 29: 2005–2009
11. Bachmann J., Heiligensetzer M., Krakowski-Roosen H. i wsp.: Cachexia worsens prognosis in patients with resectable pancreatic cancer. J. Gastrointest. Surg. 2008; 12: 1193–1201
12. Arrieta O., Michel Ortega R.M., Villanueva-Rodríguez G. i wsp.: Association of nutritional status and serum albumin levels with development of toxicity in patients with advanced non-small cell lung cancer treated with paclitaxel-cisplatin chemotherapy: a prospective study. BMC Cancer 2010; 10: 50
13. Szołowski A.w., Szmidt J. (red.): Zasady diagnostyki i chirurgicznego leczenia nowotworów w Polsce. Fundacja-Polski Przegląd Chirurgiczny, Warszawa 2003
14. Bozzetti F., Arends J., Lundholm K. i wsp.; ESPEN. ESPEN Guidelines on Parenteral Nutrition: non-surgical oncology. Clin. Nutr. 2009; 28: 445–454
15. Arends J., Bodoky G., Bozzetti F. i wsp.: ESPEN guidelines on enteral nutrition: non-surgical oncology. Clin. Nutr. 2006; 25: 245–259
16. Weimann A., Braga M., Harsanyi L. i wsp., DGEM (German Society for Nutritional Medicine), ESPEN (European Society for Parenteral and Enteral Nutrition): ESPEN Guidelines on Enteral Nutrition: Surgery including organ transplantation. Clin. Nutr. 2006; 25: 224–244
17. Braga M., Ljungqvist O., Soeters P. i wsp.: ESPEN Guidelines on Parenteral Nutrition: Surgery. Clin. Nutr. 2009; 28: 378–386
18. Commission Directive 1999/21/EC of 25. March 1999 on dietary foods for special medical purposes. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:1999L0021:20070119:EN:pdf. Dostęp z dnia 03.01.2014.
19. Baldwin C., Parsons T., Logan S.: Dietary advice for illness-related malnutrition in adults. Cochrane Database Syst. Rev. 2001; 2: CD002008
20. Milne A.C., Pooter J., Vivanti A. i wsp.: Protein and energy supplementation in elderly people at risk from malnutrition. Cochrane Database Syst. Rev. 2009; 15: CD003288
21.11.2014
Zobacz także
  • Niedożywienie pacjentów onkologicznych
  • Niedożywienie i ocena stanu odżywienia pacjenta
  • Żywienie w chorobie nowotworowej
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)
  • Dieta w zaparciach
  • Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
  • Dieta w nadciśnieniu tętniczym
  • Dieta w eozynofilowym zapaleniu przełyku
  • Dieta bezglutenowa
  • Dieta DASH
  • Metody leczenia żywieniowego w chirurgii
  • Dieta w przewlekłej niewydolności nerek
  • Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z wyrównaną i niewyrównaną marskością wątroby
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta