Najprostszą i najpowszechniej stosowaną metodą oceny stopnia otyłości jest wskaźnik BMI (Body Mass Index), zwany także wskaźnikiem Queteleta. Został on zaproponowany w 1832 roku przez belgijskiego matematyka, astronoma i statystyka Adolfa Queteleta. U podstaw zasadności obliczania tego wskaźnika leży przekonanie, że osoby tego samego wzrostu mają podobną ilość beztłuszczowej masy ciała (czyli masy tkanki mięśniowej i kości). W związku z tym, różnica w ich masie ciała wynika z różnej zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Zgodnie z kryteriami WHO otyłość powinno rozpoznawać się za pomocą tego wskaźnika.
Fot. pixabay.com
Korzystając z BMI, wyróżnia się następujące kryteria BMI:
- Niedowaga <18,5
- Prawidłowa masa ciała 18,5–24,9
- Nadwaga 25–29,9
- Otyłość ≥30
- I stopnia 30–34,9
- II stopnia 35–39,9
- III stopnia ≥40
Oblicz swoje BMI korzystając z naszego kalkulatora BMI
Czy BMI to wiarygodny wskaźnik oceny masy ciała?
BMI jest wskaźnikiem prostym do obliczenia, aczkolwiek należy pamiętać, że ma on pewne ograniczenia. BMI nie w pełni różnicuje masę ciała związaną z zawartością tłuszczu w organizmie człowieka z ilością mięśni oraz wody, nie uwzględnia także rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Ponadto może nie być wiarygodny, zwłaszcza u osób z rozbudowaną tkanką mięśniową – osoby z dużą ilością tkanki mięśniowej będą miały wysoki BMI, pomimo stosunkowo niewielkiej ilości tkanki tłuszczowej.
Jeśli nie BMI, to co?
Dokładniejszych pomiarów stopnia otyłości można dokonać poprzez pomiar grubości fałdów skórno-tłuszczowych (na ramieniu, pod łopatką oraz na brzuchu). Minusem tej metody jest konieczność wykorzystania specjalistycznych wyskalowanych fałdomierzy. Ponadto osoba dokonująca takiego pomiaru powinna mieć duże doświadczenie w wykonywaniu takich analiz.
Prostym badaniem antropometrycznym pomagającym w ocenie typu otyłości jest pomiar obwodu pasa i bioder (Waist-Hip Ratio – WHR). Wzajemny stosunek tych pomiarów informuje o tym, czy mamy do czynienia z otyłością brzuszną (typu androidalnego) niosącą ryzyko powikłań metabolicznych, czy też z otyłością pośladkowo-udową (typu gynoidalnego) z mniejszym ryzykiem powikłań zdrowotnych. Otyłość androidalną rozpoznajemy, gdy WHR jest większy lub równy 0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn, natomiast otyłość gynoidalną, gdy WHR jest niższy niż 0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn.W celu precyzyjnego określenia zawartości tkanki tłuszczowej w badaniach naukowych korzysta się także z:
- tomografii komputerowej (TK),
- magnetycznego rezonansu jądrowego (MR),
- rentgenowskiej absorpcjometrii podwójnej energii (dual energy X-ray absorptiometry – DXA) oraz
- bioimpedancji elektrycznej (bioelectrical impedance analysis – BIA).
Badanie DXA uznaje się za metodę referencyjną, dającą bardzo precyzyjne wyniki. Wykorzystuje się tu zjawisko osłabienia wiązki promieniowania jonizującego, przechodzącego przez różne tkanki organizmu. Różnica w pochłanianiu dwóch energii przez tkankę miękką i kostną umożliwia ocenę zawartości tkanki tłuszczowej, ale służy także do badania gęstości mineralnej kości.
Badania TK, MR i DXA służą do rozpoznania otyłości trzewnej, ale wykorzystanie tych metod jest ograniczone z uwagi zarówno na dostępność, jak i wysokie koszty badania. Jako alternatywę, do oceny otyłości trzewnej w codziennej praktyce korzysta się z pomiaru obwodu pasa. Zgodnie z kryteriami International Diabetes Federation otyłość trzewną u Europejczyków rasy białej rozpoznaje się w przypadku kobiet, gdy obwód talii ≥80 cm, a w przypadku mężczyzn ≥94 cm.
Bioimpedancja elektryczna
Kolejną metodą jest BIA. Polega na pomiarze oporu elektrycznego (impedancji), na który składa się rezystancja i reaktancja tkanek miękkich, przez które przepuszcza się prąd elektryczny o niskim natężeniu. Jest to nieinwazyjna metoda pomiaru składu ciała stosowana zarówno w klinikach, jak i gabinetach lekarskich i klubach fitness. Wyniki są łatwe do uzyskania i cechują się dużą powtarzalnością. Sprzęt służący do pomiarów BIA jest przenośny i stosunkowo niedrogi. Po raz pierwszy zastosowano tę metodę w połowie lat 80. XX wieku, aczkolwiek właściwości elektryczne tkanek są znane już od bardzo dawna.
W celu dokonania właściwego pomiaru ważne są warunki standaryzacji przeprowadzonego pomiaru. Należy pamiętać o kilku sprawach, które decydują o wiarygodności przeprowadzonego badania:
- 5–10 minut przed pomiarem pacjent powinien przyjąć pozycję leżącą, a miejsce, w którym będzie umieszczona elektroda, należy przemyć alkoholem,
- pomiar należy przeprowadzić nie wcześniej niż 4 godziny po posiłku (najlepiej przeprowadzić go na czczo),
- badania nie należy wykonywać w sytuacjach, które mają wpływ na zaburzenie równowagi wodnej w organizmie, np. aktywność fizyczna (najlepiej zachować 12-godzinny odstęp od ćwiczeń fizycznych), spożycie alkoholu, przyjmowanie leków diuretycznych.
Urządzenia do pomiaru BIA można podzielić z uwagi na częstotliwość używanego prądu oraz ze względu na liczbę użytych elektrod. Ze względu na częstotliwość używanego prądu wyróżnia się systemy SF-BIA i MF-BIA. System SF-BIA wykorzystuje jedną częstotliwość prądu i najlepiej sprawdza się w ocenie składu ciała osób zdrowych. Drugi rodzaj urządzeń MF-BIA wykorzystuje prąd o wielu częstotliwościach. Z uwagi na liczbę wykorzystywanych elektrod wyróżnia się systemy 2-, 4- i 8-elektrodowe, z różną konfiguracją ułożenia elektrod: noga-noga, noga-ręka, ręka-ręka.
Badanie uznaje się za całkowicie bezpieczne dla organizmu, a częstotliwość prądu nie powoduje zaburzeń w pracy mięśnia sercowego ani nerwów. Wyjaśnienia wymaga jednak wpływ BIA na inne urządzenia emitujące pole elektromagnetyczne. Póki nie ma pewnych danych, odradza się przeprowadzanie pomiarów u osób z wszczepionym defibrylatorem, gdyż nawet niewielki prąd może zakłócić działanie urządzenia. Nie zaleca się także przeprowadzania analiz BIA u osób z wszczepionymi metalowymi implantami oraz kobietom w ciąży. Natomiast uważa się, że badanie jest całkowicie bezpieczne dla osób z wszczepionym rozrusznikiem serca.
Podsumowując, najczęściej zarówno w badaniach klinicznych, jak i w codziennej praktyce, wykorzystuje się BMI. Swoją popularność zawdzięcza nieskomplikowanej metodzie obliczania. W celu określenia typu otyłości stosuje się wskaźnik WHR oraz pomiar obwodu pasa. Popularność zdobywa także metoda BIA z uwagi na fakt prostego, nieinwazyjnego pomiaru. Ponadto aparatura jest stosunkowo niedroga i nie wymaga wcześniejszego szkolenia osoby przeprowadzającej pomiar. Natomiast metody TK, MR, DXA z uwagi na koszty badania stosuje się obecnie wyłącznie w badaniach naukowych.