×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

BMI i inne wskaźniki służące do oceny masy ciała

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Najprostszą i najpowszechniej stosowaną metodą oceny stopnia otyłości jest wskaźnik BMI (Body Mass Index), zwany także wskaźnikiem Queteleta. Został on zaproponowany w 1832 roku przez belgijskiego matematyka, astronoma i statystyka Adolfa Queteleta. U podstaw zasadności obliczania tego wskaźnika leży przekonanie, że osoby tego samego wzrostu mają podobną ilość beztłuszczowej masy ciała (czyli masy tkanki mięśniowej i kości). W związku z tym, różnica w ich masie ciała wynika z różnej zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Zgodnie z kryteriami WHO otyłość powinno rozpoznawać się za pomocą tego wskaźnika.


Fot. pixabay.com

Oblicza się go w następujący sposób: BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m)2

Korzystając z BMI, wyróżnia się następujące kryteria BMI:

  • Niedowaga <18,5
  • Prawidłowa masa ciała 18,5–24,9
  • Nadwaga 25–29,9
  • Otyłość ≥30
    • I stopnia 30–34,9
    • II stopnia 35–39,9
    • III stopnia ≥40

Oblicz swoje BMI korzystając z naszego kalkulatora BMI

Czy BMI to wiarygodny wskaźnik oceny masy ciała?

BMI jest wskaźnikiem prostym do obliczenia, aczkolwiek należy pamiętać, że ma on pewne ograniczenia. BMI nie w pełni różnicuje masę ciała związaną z zawartością tłuszczu w organizmie człowieka z ilością mięśni oraz wody, nie uwzględnia także rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Ponadto może nie być wiarygodny, zwłaszcza u osób z rozbudowaną tkanką mięśniową – osoby z dużą ilością tkanki mięśniowej będą miały wysoki BMI, pomimo stosunkowo niewielkiej ilości tkanki tłuszczowej.

Jeśli nie BMI, to co?

Dokładniejszych pomiarów stopnia otyłości można dokonać poprzez pomiar grubości fałdów skórno-tłuszczowych (na ramieniu, pod łopatką oraz na brzuchu). Minusem tej metody jest konieczność wykorzystania specjalistycznych wyskalowanych fałdomierzy. Ponadto osoba dokonująca takiego pomiaru powinna mieć duże doświadczenie w wykonywaniu takich analiz.

Prostym badaniem antropometrycznym pomagającym w ocenie typu otyłości jest pomiar obwodu pasa i bioder (Waist-Hip Ratio – WHR). Wzajemny stosunek tych pomiarów informuje o tym, czy mamy do czynienia z otyłością brzuszną (typu androidalnego) niosącą ryzyko powikłań metabolicznych, czy też z otyłością pośladkowo-udową (typu gynoidalnego) z mniejszym ryzykiem powikłań zdrowotnych. Otyłość androidalną rozpoznajemy, gdy WHR jest większy lub równy 0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn, natomiast otyłość gynoidalną, gdy WHR jest niższy niż 0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn.

W celu precyzyjnego określenia zawartości tkanki tłuszczowej w badaniach naukowych korzysta się także z:

  • tomografii komputerowej (TK),
  • magnetycznego rezonansu jądrowego (MR),
  • rentgenowskiej absorpcjometrii podwójnej energii (dual energy X-ray absorptiometry – DXA) oraz
  • bioimpedancji elektrycznej (bioelectrical impedance analysis – BIA).

Badanie DXA uznaje się za metodę referencyjną, dającą bardzo precyzyjne wyniki. Wykorzystuje się tu zjawisko osłabienia wiązki promieniowania jonizującego, przechodzącego przez różne tkanki organizmu. Różnica w pochłanianiu dwóch energii przez tkankę miękką i kostną umożliwia ocenę zawartości tkanki tłuszczowej, ale służy także do badania gęstości mineralnej kości.

Badania TK, MR i DXA służą do rozpoznania otyłości trzewnej, ale wykorzystanie tych metod jest ograniczone z uwagi zarówno na dostępność, jak i wysokie koszty badania. Jako alternatywę, do oceny otyłości trzewnej w codziennej praktyce korzysta się z pomiaru obwodu pasa. Zgodnie z kryteriami International Diabetes Federation otyłość trzewną u Europejczyków rasy białej rozpoznaje się w przypadku kobiet, gdy obwód talii ≥80 cm, a w przypadku mężczyzn ≥94 cm.

Bioimpedancja elektryczna

Kolejną metodą jest BIA. Polega na pomiarze oporu elektrycznego (impedancji), na który składa się rezystancja i reaktancja tkanek miękkich, przez które przepuszcza się prąd elektryczny o niskim natężeniu. Jest to nieinwazyjna metoda pomiaru składu ciała stosowana zarówno w klinikach, jak i gabinetach lekarskich i klubach fitness. Wyniki są łatwe do uzyskania i cechują się dużą powtarzalnością. Sprzęt służący do pomiarów BIA jest przenośny i stosunkowo niedrogi. Po raz pierwszy zastosowano tę metodę w połowie lat 80. XX wieku, aczkolwiek właściwości elektryczne tkanek są znane już od bardzo dawna.

W celu dokonania właściwego pomiaru ważne są warunki standaryzacji przeprowadzonego pomiaru. Należy pamiętać o kilku sprawach, które decydują o wiarygodności przeprowadzonego badania:

  • 5–10 minut przed pomiarem pacjent powinien przyjąć pozycję leżącą, a miejsce, w którym będzie umieszczona elektroda, należy przemyć alkoholem,
  • pomiar należy przeprowadzić nie wcześniej niż 4 godziny po posiłku (najlepiej przeprowadzić go na czczo),
  • badania nie należy wykonywać w sytuacjach, które mają wpływ na zaburzenie równowagi wodnej w organizmie, np. aktywność fizyczna (najlepiej zachować 12-godzinny odstęp od ćwiczeń fizycznych), spożycie alkoholu, przyjmowanie leków diuretycznych.

Urządzenia do pomiaru BIA można podzielić z uwagi na częstotliwość używanego prądu oraz ze względu na liczbę użytych elektrod. Ze względu na częstotliwość używanego prądu wyróżnia się systemy SF-BIA i MF-BIA. System SF-BIA wykorzystuje jedną częstotliwość prądu i najlepiej sprawdza się w ocenie składu ciała osób zdrowych. Drugi rodzaj urządzeń MF-BIA wykorzystuje prąd o wielu częstotliwościach. Z uwagi na liczbę wykorzystywanych elektrod wyróżnia się systemy 2-, 4- i 8-elektrodowe, z różną konfiguracją ułożenia elektrod: noga-noga, noga-ręka, ręka-ręka.

Badanie uznaje się za całkowicie bezpieczne dla organizmu, a częstotliwość prądu nie powoduje zaburzeń w pracy mięśnia sercowego ani nerwów. Wyjaśnienia wymaga jednak wpływ BIA na inne urządzenia emitujące pole elektromagnetyczne. Póki nie ma pewnych danych, odradza się przeprowadzanie pomiarów u osób z wszczepionym defibrylatorem, gdyż nawet niewielki prąd może zakłócić działanie urządzenia. Nie zaleca się także przeprowadzania analiz BIA u osób z wszczepionymi metalowymi implantami oraz kobietom w ciąży. Natomiast uważa się, że badanie jest całkowicie bezpieczne dla osób z wszczepionym rozrusznikiem serca.

Podsumowując, najczęściej zarówno w badaniach klinicznych, jak i w codziennej praktyce, wykorzystuje się BMI. Swoją popularność zawdzięcza nieskomplikowanej metodzie obliczania. W celu określenia typu otyłości stosuje się wskaźnik WHR oraz pomiar obwodu pasa. Popularność zdobywa także metoda BIA z uwagi na fakt prostego, nieinwazyjnego pomiaru. Ponadto aparatura jest stosunkowo niedroga i nie wymaga wcześniejszego szkolenia osoby przeprowadzającej pomiar. Natomiast metody TK, MR, DXA z uwagi na koszty badania stosuje się obecnie wyłącznie w badaniach naukowych.

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

21.09.2021
Zobacz także
  • Indeks glikemiczny
  • Sprawdź, ile kalorii wypijasz w ciągu dnia
  • Zasady zdrowego żywienia
  • Czy potrzebuję się odchudzać?
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dieta w zespole metabolicznym
  • Zespół policystycznych jajników (PCOS)
  • Dieta niskowęglowodanowa w wybranych jednostkach chorobowych
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta