×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Witamina D – jaka dawka jest bezpieczna?

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Wyniki badań prowadzonych w ciągu ostatnich lat wskazują na wiele korzyści związanych z dostarczaniem witaminy D. Obecnie witamina ta nie jest kojarzona wyłącznie z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej. Coraz częściej wskazuje się na szerokie możliwości jej wykorzystania w profilaktyce, a nawet leczeniu niektórych chorób.


Fot. Pixabay.com

Przełomowy moment w poglądach na ten temat stanowi rok 1979, w którym opublikowano badanie Stumpfa i wsp. Wykazano w nim obecność receptorów witaminy D w narządach niezwiązanych z gospodarką wapniowo-fosforanową. To odkrycie pozwoliło na wykazanie jej nieznanych dotąd właściwości.

Synteza skórna witaminy D3

W organizmie witamina D3 jest wytwarzana z 7-dehydrocholesterolu, syntetyzowanego w skórze pod wpływem promieniowania UVB. W ten sposób powstaje aż 80–100% tej witaminy. W Polsce synteza skórna może być efektywna w okresie od maja do września, pomiędzy godziną 10:00 a 15:00, gdy chmury nie przysłaniają słońca.

U osób z jasną karnacją wystarczy 15-minutowa ekspozycja na słońce (odsłonięte przedramiona i podudzia, brak filtrów), aby wytworzyła się odpowiednia ilość witaminy D, odpowiadająca około 2000–4000 IU/dobę.

W przypadku przedłużającego się przebywania na słońcu następują procesy rozpadu witaminy D3 i powstają nieaktywne związki, takie jak: lumisterol, suprasterol i tachysterol, zapobiegające jej toksycznemu gromadzeniu się w organizmie.

W okresie od października do marca w Polsce synteza skórna nie jest efektywna. Niestety ekspozycja na słońce często jest ograniczona także w miesiącach wiosennych i letnich (w godz. 10–15), kiedy przebywamy w pomieszczeniach zamkniętych (przedszkola, szkoły, zakłady pracy).

Pokarmowe źródła witaminy D

Dieta pokrywa maksymalnie 20% dziennego zapotrzebowania na witaminę D, która w przyrodzie występuje pod postacią witaminy D2 (ergokalcyferol) oraz witaminy D3 (cholekalcyferol). Ergokalcyferol znajduje się w drożdżach i grzybach, cholekalcyferol – w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak: tłuste ryby morskie (łosoś, sardynka, makrela), oleje rybie (tran), jaja, wątróbka oraz w mniejszych ilościach w mięsie czerwonym i drobiowym, a także podrobach i produktach mlecznych. Podkreślić należy, że badania sposobu żywienia różnych populacji wykazały, że w przypadku braku dodatkowego źródła witaminy D, jakim jest synteza skórna, nawet urozmaicona dieta nie pozwala pokryć dziennego zapotrzebowania na tę witaminę. Do jej prawidłowego przyswajania niezbędna jest także odpowiednia ilość tłuszczu oraz wapnia w pożywieniu. Należy mieć także na uwadze odpowiednie nawodnienie organizmu.

Źródła witaminy D
Produkt Zawartość witaminy D
Węgorz świeży 1200 IU/100 g
Śledź marynowany 480 IU/100 g
Śledź w oleju 808 IU/100 g
Dorsz świeży 40 IU/100 g
Łosoś pieczony 540 IU/100 g
Sardynka, tuńczyk z puszki 200 IU/100 g
Grzyby shitake 100 IU/100 g
Żółtko jaj 54 IU/żółtko
Ser żółty 7,6–28 IU/100 g
Pokarm kobiecy 1,5–8 IU/100 ml
Mleko krowie 0,4–1,2 IU/100 ml

Przemiany witamin D3 i D2

Zarówno witamina D2, jak i D3 ulegają dalszym przemianom do związków biologicznie czynnych, takich jak: kalcydiol [25(OH)D3] i kalcytriol [1,25(OH)2D3], zwany inaczej hormonem witaminowym. Szybkość syntezy kalcydiolu jest uzależniona od dostarczania witaminy D z dietą, suplementami i lekami, dlatego uważa się, że jest to marker pokrycia zapotrzebowania na tę witaminę.

Komu grozi niedobór witaminy D

Kalcydiol, czyli 25(OH)D, to najlepszy wskaźnik stężenia witaminy D w organizmie. Jak podają aktualne wytyczne, nie ma istotnych wskazań do oznaczania 25(OH)D w surowicy krwi w populacji ogólnej. Natomiast w grupach ryzyka wskazana jest ocena zaopatrzenia w witaminę D na podstawie uprzednio przeprowadzonego oznaczenia 25(OH)D. Poniżej znajdują się grupy, w których występuje ryzyko niedoboru witaminy D i oznaczanie 25(OH)D w surowicy jest wskazane.

Grupy ryzyka niedoboru witaminy D
Grupa zaburzeń Przykładowe rozpoznanie
Zaburzenia narządu ruchu Krzywica, osteomalacja, osteoporoza, bóle kostne, deformacje kostne, wady postawy, nawracające złamania niskoenergetyczne
Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej Zaburzenia kalcemii, kalciurii, fosfatemii, fosfaturii, hipofosfatazja, hiperfosfatazja
Przewlekłe leczenie niektórymi lekami Przewlekła kortykosteroidoterapia, leczenie ketokonazolem, lekami antyretrowirusowymi i przeciwdrgawkowymi
Zaburzenia trawienia i wchłaniania Zespoły zaburzeń trawienia i wchłaniania, mukowiscydoza, przewlekłe choroby zapalne jelit
Choroby wątroby Niewydolność wątroby, cholestaza, stan po przeszczepieniu wątroby, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD)
Choroby nerek Niewydolność nerek, stan po przeszczepieniu nerki, kamica nerkowa
Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego Nadczynność i niedoczynność przytarczyc, nadczynność i niedoczynność tarczycy, cukrzyca typu 1
Zaburzenia rozwoju somatycznego Niskorosłość, wysokorosłość, otyłość, kacheksja
Opóźnienie rozwojowe Opóźnienie rozwoju psychoruchowego, upośledzenie umysłowe
Choroby układu nerwowego Mózgowe porażenie dziecięce, stwardnienie rozsiane, autyzm, padaczka, drgawki o nieustalonej etiologii, miopatia, dystrofia mięśniowa
Choroby alergiczne Astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry
Choroby autoimmunologiczne Reumatoidalne zapalenie stawów, autoimmunizacyjne choroby skóry, cukrzyca typu 1, choroba Hashimoto
Zaburzenia odporności Nawracające infekcje układu oddechowego, nawracające i przewlekłe stany zapalne w innych lokalizacjach
Choroby nowotworowe Choroby nowotworowe krwi, układu chłonnego i innych narządów, guzy nowotworowe i stan po leczeniu nowotworów
Choroby układu krążenia Nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca
Choroby metaboliczne Cukrzyca typu 2, zaburzenia gospodarki lipidowej, otyłość, zespół metaboliczny.
Źródło: Rusińska A., Płudowski P., Walczak M. i wsp.: Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018. Postępy Neonatologii, 2018; 24 (1).

Zalecenia dotyczące przyjmowania witaminy D w populacji ogólnej i w grupach ryzyka niedoborów witaminy D

Kobiety w ciąży i karmiące piersią

  • Kobiety planujące ciążę powinny otrzymywać odpowiednią dawkę cholekalcyferolu, taką jak w przypadku ogólnej populacji osób dorosłych, jeżeli to możliwe pod kontrolą stężenia 25(OH)D w surowicy.
  • Po potwierdzeniu ciąży suplementację cholekalcyferolem należy prowadzić pod kontrolą stężenia 25(OH)D w surowicy, co pozwoli utrzymać optymalne stężenia w granicach >30–50 ng/ml.
  • Jeżeli oznaczenie 25(OH)D nie jest możliwe, zaleca się stosowanie cholekalcyferolu w dawce 2000 IU/dobę przez cały okres ciąży i laktacji.

Noworodki urodzone przedwcześnie – <32. tygodnia ciąży

  • Zaleca się rozpoczęcie suplementacji cholekalcyferolem w dawce 800 IU/dobę od pierwszych dni życia (jeżeli możliwe jest żywienie enteralne), niezależnie od sposobu karmienia. Nie rekomenduje się podawania kalcyfediolu w tej populacji.
  • Suplementację należy prowadzić pod kontrolą stężenia 25(OH)D w surowicy zarówno w trakcie pobytu dziecka w szpitalu (pierwsza kontrola po 4. tyg. suplementacji), jak i w opiece ambulatoryjnej.
  • Przy łącznej podaży cholekalcyferolu wynoszącej >1000 IU/dobę istnieje ryzyko jej przedawkowania, szczególnie u noworodków z masą urodzeniową <1000 g.

Noworodki urodzone przedwcześnie – 33.–36. tygodnia ciąży

  • Suplementacja cholekalcyferolem w dawce 400 IU/dobę od pierwszych dni życia, niezależnie od sposobu karmienia. Nie rekomenduje się podawania kalcyfediolu w tej populacji.
  • Nie ma wskazań do rutynowego oznaczania stężenia 25(OH)D. Suplementację pod kontrolą stężenia 25(OH)D należy rozważyć u dzieci z grupy ryzyka (żywienie pozajelitowe >2. tyg., ketokonazol >2 tyg., leczenie przeciwdrgawkowe, cholestaza, masa urodzeniowa <1500 g).

Ogólne zasady suplementacji

W nowych wytycznych z 2023 roku zwrócono uwagę, że schemat profilaktyki i leczenia niedoboru witaminy D w Polsce opiera się na stosowaniu cholekalcyferolu lub w określonych stanach chorobowych kalcyfediolu.

Cholekalcyferol należy traktować jako lek pierwszego wyboru zarówno w przypadku profilaktyki, jak i leczenia niedoboru witaminy D. Kalcyfediol należy stosować jako lek drugiego wyboru, gdy zastosowanie cholekalcyferolu nie poprawia stężenia 25(OH)D w surowicy lub wymagany jest natychmiastowy wzrost stężenia 25(OH)D w surowicy.

W przypadku osób z nadwagą i otyłością (zarówno osób dorosłych , jaki i dzieci i młodzieży) rekomenduje się zazwyczaj podwójną dawkę cholekalcyferolu w stosunku do dawek zalecanych dla rówieśników o prawidłowej masie ciała.

Witamina D dla niemowląt

W tej grupie wiekowej zaleca się podawanie witamin D w kapsułkach typu twist-off, w kroplach oraz w aerozolu. W przypadku noworodków donoszonych i niemowląt zaleca się następujące dawki:

  • 0–6 miesięcy: 400 IU/dobę cholekalcyferolu od pierwszych dni życia niezależnie od sposobu karmienia
  • 6.–12. miesiąca życia – dawka 400–600 IU/dobę cholekalcyferolu, w zależności od dobowej dawki witaminy D dostarczanej z pokarmem.

U zdrowych noworodków urodzonych o czasie oraz u niemowląt nie zaleca się podawania kalcyfediolu

Witamina D dla dzieci (1–10 lat)

U zdrowych dzieci w wieku 1–3 lat zaleca się dzienną suplementacje cholekalcyferolu w dawce 600 IU/dobę przez cały rok, co jest podyktowane związanym z wiekiem ograniczeniem opalania się.

U zdrowych dzieci w wieku 4–10 lat przebywających na słońcu z odkrytymi przedramionami i nogami przez 15–30 minut w godzinach 10:00–15:00, bez filtrów przeciwsłonecznych, od maja do końca września suplementacja cholekalcyferolem nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna. Jeśli powyższe warunki nie są spełnione zaleca się suplementację w dawce 600–1000 IU/dobę, w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D w diecie.

Nie zaleca się suplementacji kalcyfediolem u zdrowych dzieci w wieku 1–10 lat.

Dawkowanie witaminy D u młodzieży (11.–18. roku życia) i osób dorosłych (19.–65. roku życia)

U zdrowej młodzieży i zdrowych dorosłych pierwszym wyborem w profilaktyce niedoboru witaminy D jest cholekalcyferol, drugim wyborem jest kalcyfediol.

W przypadku tej populacji u osób przebywających na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami przez 30–45 minut w godzinach od 10.00 do 15.00, niestosujących kremów z filtrem, od maja do końca września, suplementacja cholekalcyferolem nie jest konieczna, chociaż nadal zalecana i bezpieczna.

U osób niespełniających powyższych warunków zalecana jest suplementacja cholekalcyferolem w dawce 1000–2000 IU/dobę, zależnie od masy ciała i podaży witaminy D w diecie, przez cały rok.

W przypadku niespełnienia powyższych warunków zalecana jest profilaktyka alternatywna oparta na kalcyfediolu w dawce dziennej 10 µg (roztwór doustny) przez cały rok oraz wykonanie kontrolnego oznaczenia 25(OH)D w surowicy po 6–8 dniach od rozpoczęcia suplementacji.

Dawkowanie witaminy D u osób 65.–75. roku życia

W tej grupie wiekowej pierwszym wyborem w profilaktyce niedoboru witaminy D jest cholekalcyferol, drugim wyborem jest kalcyfediol.

U osób w wieku od 65. do 75. roku życia z uwagi na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej zaleca się suplementację cholekalcyferolem w dawce 1000–2000 IU/dobę, zależnie od masy ciała i podaży tej witaminy w diecie, przez cały rok.

W przypadku niespełnienia powyższych warunków zaleca się profilaktykę alternatywną opartą na kalcyfediolu w dawce dziennej 10 µg (roztwór doustny) przez cały rok oraz wykonanie kontrolnego oznaczenia 25(OH)D w surowicy po 6–8 dniach od rozpoczęcia suplementacji.

Dawkowanie witaminy D u osób 75.–89. roku życia oraz powyżej 90. roku życia

W tej grupie wiekowej pierwszym wyborem w profilaktyce niedoboru witaminy D jest cholekalcyferol, drugim wyborem jest kalcyfediol.

U osób w tych grupach wiekowych , z uwagi na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej oraz potencjalnie obniżoną absorpcję z przewodu pokarmowego i zmieniony metabolizm witaminy D, zaleca się jej suplementację cholekalcyferolu w dawce 2000–4000 IU/dobę, zależnie od masy ciała i podaży tej witaminy w diecie, przez cały rok.

W przypadku niespełnienia powyższych warunków zaleca się profilaktykę alternatywną opartą na kalcyfediolu w dawce dziennej 10 µg (roztwór doustny) przez cały rok oraz wykonanie kontrolnego oznaczenia 25(OH)D w surowicy po 6–8 dniach od rozpoczęcia suplementacji.

Jaka dawka witaminy D jest bezpieczna?

Górne dopuszczalne dobowe dawki witaminy D dla zdrowej populacji wynoszą w przypadku:

  • noworodków i niemowląt (0–12 miesięcy): 1000 IU/dzień
  • dzieci w wieku 1–10 lat: 2000 IU/dzień
  • młodzieży w wieku 11–18 lat: 4000 IU/dzień
  • dorosłych i seniorów z prawidłową masą ciała: 4000 IU/dzień
  • kobiet w ciąży i karmiących piersią: 4000 IU/dzień
  • dorosłych i seniorów z nadwagą lub otyłością: 10000 IU/dzień

Należy podkreślić, że górnych dopuszczalnych dobowych dawek nie należy mylić z dawkami rekomendowanymi w procesie leczenia niedoboru witaminy D i nie powinno się ich przekraczać bez nadzoru medycznego.

Witamina D i zdrowe kości

Prawidłowa mineralizacja tkanki kostnej zależy od dostarczania nie tylko witaminy D, ale także wapnia i fosforu oraz ich prawidłowego wchłaniania z przewodu pokarmowego.

Ponadto witamina D kontroluje absorpcję wapnia ze światła przewodu pokarmowego oraz cewek nerkowych. U osób dorosłych niedobór witaminy D należy do głównych czynników prowadzących do wzrostu ryzyka złamań z powodu zmniejszenia wytrzymałości mechanicznej kości i zwiększenia liczby upadków. W przypadku dzieci niedobór witaminy D może prowadzić do rozwoju krzywicy, czyli upośledzenia mineralizacji rosnących kości i chrząstek stawowych.

Działanie plejotropowe witaminy D

W licznych badaniach obserwacyjnych zaobserwowano zależność pomiędzy małym stężeniem kalcydiolu [25(OH)D] a zwiększonym ryzykiem rozwoju niektórych chorób, takich jak

Obserwuje się także zależność między deficytem witaminy D w organizmie a zwiększonym ryzykiem chorób neurodegeneracyjnych (np. choroba Alzheimera) i zaburzeń psychiatrycznych (np. schizofrenia, depresja).

Badania wskazują ponadto, że niedobór witaminy D wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością; dotyczy to zarówno umieralności ogólnej, jak i u chorujących na nowotwory. W takiej sytuacji zwiększenie podaży witaminy D poprawia rokowanie oraz zmniejsza ryzyko nawrotu choroby.

Niestety w badaniach z randomizacją nie uzyskano jednoznacznych wyników, co po części można tłumaczyć, np. krótkim okresem obserwacji lub nieadekwatną wielkością dawki suplementacyjnej. Mimo to – z uwagi na wciąż pojawiające się badania, które wykazują potencjalne korzyści związane z suplementacją witaminy D i utrzymaniem odpowiedniego jej stężenia w surowicy – należy rozważyć profilaktyczne podawanie tej witaminy zgodnie z aktualnymi wytycznymi.

Piśmiennictwo

  1. Płudowski P., Kos-Kudła B., Walczak M. i wsp.: Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients. 2023; 15(3): 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
  2. Rusińska A., Płudowski P., Walczak M. i wsp.: Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018. Postępy Neonatologii, 2018; 24 (1).
  3. Gruber G.M.: Fenomen witaminy D. Postępy Hig. Med. Dosw., 2015; 69: 127–139.
  4. Grygiel-Górniak B., Puszczewicz M.: Witamina D – nowe spojrzenie w medycynie i reumatologii. Postępy Hig. Med. Dosw., 2014; 68: 359–368.

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

31.03.2023
Zobacz także
  • Witamina D – skutki jej niedoboru i nadmiaru oraz źródła pokarmowe
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta