Składniki mineralne to grupa związków, których organizm człowieka nie potrafi syntetyzować; muszą być dostarczane w odpowiednich ilościach i proporcjach z pożywieniem, dlatego zalicza się je do niezbędnych składników odżywczych.
Fot. pixabay.com
Źródłem składników mineralnych dla człowieka są przede wszystkim produkty spożywcze i woda, a także sól kuchenna. Mogą ich dostarczać również produkty spożywcze, do których celowo dodano składniki mineralne, np. wapń, żelazo i tzw. produkty wzbogacane oraz suplementy diety.
Ponieważ poszczególne składniki mineralne mogą pełnić w organizmie szereg funkcji, nie ma ich prostego podziału. Najczęściej stosuje się podział na cztery grupy:
- składniki będące materiałem budulcowym układu kostnego, zębów, skóry i włosów: wapń (Ca), fosfor (P), magnez (Mg), siarka (S), fluor (F)
- składniki wchodzące w skład związków o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowania organizmu, np. żelazo (Fe) wchodzi w skład hemoglobiny i mioglobiny, jod (I) – tyroksyny, kobalt (Co) – witaminy B12, fosfor (P) – związków wysokoenergetycznych (ATP, ADP, AMP), a cynk (Zn), mangan (Mn), miedź (Cu), żelazo (Fe), selen (Se) i molibden (Mo) są składnikami lub aktywatorami enzymów
- składniki wpływające na gospodarkę wodno-elektrolitową i utrzymujące równowagę kwasowo-zasadową: sód (Na), potas (K), chlor (Cl), oraz pobudliwość nerwowo-mięśniową: wapń (Ca) i magnez (Mg)
- składniki utrzymujące przestrzenną strukturę szeregu związków, np. podwójnej spirali DNA: cynk (Zn) i magnez (Mg).
Innym powszechnie stosowanym podziałem składników mineralnych jest podział według kryterium ilościowego, zgodnie z którym pierwiastki dzieli się na:
- makroelementy (makropierwiastki), czyli te składniki mineralne, których zawartość w organizmie człowieka wynosi >0,01%, a dzienne zapotrzebowanie przekracza 100 mg/osobę; zalicza się do nich: wapń, fosfor, magnez, potas, sód, chlor i siarkę
- mikroelementy (mikropierwiastki), czyli składniki mineralne, których zawartość w organizmie człowieka jest mniejsza niż 0,01%, a dzienne zapotrzebowanie nie przekracza 100 mg/osobę; do mikroelementów, zwanych też pierwiastkami śladowymi, zalicza się: żelazo, cynk, miedź, mangan, jod, fluor, selen i chrom.
Czasami w klasyfikacji ilościowej można uwzględnia się jeszcze jedną grupę – pierwiastki ultraśladowe. Do ultrapierwiastków należą składniki mineralne, które występują w organizmie człowieka w bardzo małych ilościach (1–10 mg); należą do nich m.in. nikiel, kobalt i wanad. Najczęściej jednak ultrapierwiastki zaliczane są do mikropierwiastków.