×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Jod

mgr inż. Beata Przygoda
Samodzielna Pracownia Wartości Odżywczych Żywności Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie

Jod (I) w organizmie człowieka znajduje się przede wszystkim w tarczycy. Jest niezbędny do wytwarzania hormonów tarczycy: tyroksyny i trijodotyroniny. Hormony te wpływają m.in. na prawidłowy rozwój oraz funkcjonowanie mózgu, układu nerwowego i układu kostnego. Biorą udział w przemianach wielu składników, np. białek, tłuszczu, węglowodanów i witamin. Regulują procesy wzrostu i dojrzewania komórek. Odpowiadają za utrzymanie prawidłowej temperatury ciała. Jod jest także jednym z najsilniejszych antyoksydantów i wykazuje działanie ochronne w procesach zapalnych oraz nowotworowych.


Fot. pixabay.com

Jod należy do składników odżywczych, które nie są magazynowane w organizmie człowieka, i musi być dostarczany z dietą. Pewne ilości tego pierwiastka mogą być również absorbowane z powietrza przez układ oddechowy i skórę. Niedostateczna podaż jodu prowadzi do wystąpienia jego niedoborów w organizmie człowieka.

Niedobory jodu u ludzi są często obserwowane na świecie. W ich wyniku w organizmie dochodzi do powiększenia tarczycy (wole), częściej występują choroby tarczycy, w tym rak tarczycy. Pojawiają się także doniesienia wskazujące, że niedobory tego pierwiastka mogą zwiększać częstość wystąpienia raka żołądka.

Niedobory jodu mogą prowadzić do zaburzeń pracy mózgu, objawiających się np. ograniczeniem zdolności uczenia się, zapamiętywania i kojarzenia. Znaczny niedobór jodu u kobiet w ciąży może powodować nieodwracalny niedorozwój mózgu u płodu i kretynizm; może być również przyczyną zaburzeń rozrodczości i większej śmiertelności dzieci.

Ze względu na powszechność występowania niedoborów jodu wiele krajów, w tym Polska, wprowadziło profilaktykę jodową, mającą na celu zmniejszenie zapadalności na choroby tarczycy. W Polsce od 1997 r. na terenie całego kraju stosuje się obligatoryjne wzbogacanie soli kuchennej przeznaczonej do bezpośredniego spożycia w jod w ilości 2,3 ± 0,77 mg w 100 g soli kuchennej, co odpowiada 30 ± 10 mg jodku potasu (KI) lub 39,13 ± 13 mg jodanu potasu na kilogram soli.

Należy podkreślić, że stosowanie profilaktyki jodowej z użyciem soli jodowanej nie oznacza zwiększenia spożycia soli w diecie, ponieważ może to być przyczyną częstszego występowania nadciśnienia tętniczego i chorób serca. Aby ograniczyć możliwość przedawkowania jodu i wynikające z tego ryzyko wystąpienia zaburzeń na tle nadczynności tarczycy, obowiązek jodowania ograniczony został do soli przeznaczonej do bezpośredniego spożycia. Po kilkuletnim okresie profilaktyki jodowej stwierdzono, że system jest efektywny i bezpieczny. W wyniku tego Polska w ocenie WHO została przesunięta z grupy krajów niedoborowych w jod do krajów europejskich z wystarczającą podażą jodu na poziomie populacyjnym, z zaznaczeniem potrzeby kontynuacji programu w kolejnych latach jako warunku utrwalenia uzyskanych wyników i całkowitego ustąpienia wola w młodym pokoleniu. Zgodnie z zaleceniami WHO w przypadku kobiet w ciąży i karmiących piersią wskazuje się na potrzebę suplementacji jodem w dawce 100–150 µg/d. Podkreśla się również potrzebę zwiększenia spożycia żywności o naturalnie znacznej zawartości jodu, czyli ryb morskich, mleka, owoców morza, warzyw i owoców oraz wód mineralnych o stężeniu jodków 100–200 µg/l.

Przy prowadzeniu profilaktyki jodowej nie można zapominać o grupie osób, u których nadmierne ilości jodu mogą wywoływać nadczynność tarczycy.

Nadmierne spożycie jodu z dietą oraz stosowanie suplementów diety zawierających jod może prowadzić do wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych, objawiających się m.in. ślinotokiem, podrażnieniem błon śluzowych układu oddechowego lub zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka). U części osób mogą wystąpić: wole oraz nowotwory. Przy większych dawkach jodu występuje białkomocz i zaburzenia pracy serca.

Największe ilości jodu znajdują się w żywności pochodzenia morskiego, tj. rybach i owocach morza. Ważne źródła tego pierwiastka w diecie to mleko i jego przetwory. Zawartość jodu w tych produktach zależy od jego ilości w paszy, którą spożywają zwierzęta. W niektórych krajach stosuje się jodowanie pasz. Mniejszą zawartością jodu charakteryzują się warzywa, owoce i produkty zbożowe. Zawartość jodu w 100 g przykładowych produktów spożywczych przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Zawartość jodu w 100 g wybranych produktów spożywczych
produkt jod (µg)
sól kuchenna, jodowana 2293,0
dorsz świeży 110,0
mintaj świeży 103,0
makrela wędzona 40,0
ser edamski tłusty 30,0
sardynka w pomidorach 25,0
tuńczyk w oleju 25,0
orzechy laskowe 17,0
brokuły 15,0
szpinak 12,0
ser brie pełnotłusty 11,2
jaja kurze całe 9,5
płatki owsiane 5,9
czekolada mleczna 5,5
groszek zielony 4,4
salami popularne 4,1
ser twarogowy półtłusty 3,7
mleko 0,5% tł. 3,4
jogurt truskawkowy 1,5% tł. 3,3
wątroba wieprzowa 3,1
kapusta biała 3,0
fasola biała, nasiona suche 3,0
banan 2,8
bułki pszenne zwykłe 2,8
kakao 16%, proszek 2,8
chleb żytni razowy 2,7
mleko 3,5% tł. 2,7
czekolada gorzka 2,3
ryż biały 2,2
migdały 2,0
wieprzowina, karkówka 1,8
jabłko 1,6
karp świeży 1,5
wieprzowina, schab 1,5
pomarańcza 1,2
pomidor 1,1
szynka wieprzowa, gotowana 1,0
płatki kukurydziane 0,9
wołowina, pieczeń 0,8
Na podstawie: Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.

Jod z produktów spożywczych jest na ogół dobrze wchłaniany (ok. 90%), w żywności mogą jednak występować substancje utrudniające jego przyswajanie, takie jak glukozynolany – substancje wolotwórcze występujące w roślinach z rodziny krzyżowych (w przypadku dostatecznej podaży jodu substancje te nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi), glikozydy, siarkocyjanki, fluorki, wapń, magnez i żelazo.

Średnie zapotrzebowanie na jod dla osób dorosłych wynosi 95 µg/d. Większe zapotrzebowanie na ten pierwiastek wyznaczono dla kobiet w ciąży – 160 µg/d, i dla kobiet karmiących – 210 µg/d (Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B., 2008).

01.10.2012
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta